شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های تدریس اثربخش در آموزش مجازی اضطراری از نگاه معلمان دوره ابتدایی در دوره پاندمی کووید-19

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه روش ها و برنامه های آموزشی و درسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

با شیوع ویروس کرونا در سراسر جهان، آموزش به طور ناگهانی و اجباری، از حضوری به مجازی منتقل شد، که در بسیاری از تحقیقات آن را آموزش مجازی اضطراری نامیدند. تدریس اثربخش تعاریف متعدد و متفاوتی دارد، لیکن در ساده ترین تعریف دستیابی به اهداف آموزشی و بهبود کیفیت آموزشی، را تدریس اثربخش می دانند. با توجه به این که زمینه‌ای که تدریس در آن اتفاق می‌افتد، در اثربخشی آن نقش مؤثری دارد تدریس در بستر فضای مجازی به عنوان زمینه ای نو در آموزش قابل توجه است. همچنین به جهت نقش کلیدی معلمان در فرآیند یاددهی_ یادگیری، شناخت درک و نگرش آنان از مؤلفه‌های تدریس اثربخش در بستر جدید آموزشی یعنی فضای مجازی مهم به نظر می‌رسد. لذا پژوهش حاضر با رویکرد تحقیق کیفی و با روش پدیدارشناسی توصیفی -برای شناسایی مؤلفه‌های تدریس اثربخش در آموزش مجازی- انجام شد. به این منظور با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند از نوع ملاکی و مصاحبه نیمه ساختار یافته با 11 مشارکت کننده، داده‌ها گردآوری شد و به روش جورجی تحلیل گردید. برای  باور پذیری یافته‌ها از سه روش ممیزی بیرونی، بازبینی نتایج توسط اطلاع‌رسان‌ها، و روش کنترل مداوم، استفاده شد. نتایج پژوهش به شناسایی و دسته بندی 3 بعد و 18 مؤلفه برای اندازه‌گیری تدریس اثربخش مجازی، در دوره‌ی ابتدایی منتج‌گردید. یافته‌ها بر باز تعریف نقش معلم و دانش‌آموز در فضای‌مجازی، ویژگی‌های شخصیتی معلم و دانش‌آموز، اهمیت شایستگی‌ها و مهارت‌های معلم، و عوامل زمینه‌ای بر تدریس اثربخش مجازی تأکید داشت. با توجه به شرایط ناپایدار جهانی در مسایل مختلف و لزوم بهره‌گیری از آموزش مجازی -حداقل در کنار آموزش حضوری-، همچنین قدرت آموزش مجازی در خلق فرصت های جدید آموزشی، نتایج این پژوهش می‌تواند راهنمای معلمان و مسئولان ذیربط در دوران کرونا و پسا کرونا باشد.

کلیدواژه‌ها


منابع
1- Carrillo, C., & Flores, M. A. (2020). COVID-19 and teacher education: A literature review of online teaching and learning practices. European Journal of Teacher Education, 43(4), 466-487. DOI: 10.1080/02619768.2020.1821184
2- Kruszewska, A., Nazaruk, S., & Szewczyk, K. (2020). Polish teachers of early education in the face of distance learning during the COVID-19 pandemic–the difficulties experienced and suggestions for the future. Education 3-13, 1-12. DOI: 10.1080/03004279.2020.1849346
3- موسوی چلک، افشین؛ و کاویانی، حسن. (1397). فراتحلیل اثربخشی آموزش‌های از راه دور در فعالیت‌های یاددهی-یادگیری آموزش عالی. فناوری آموزش، 13(1)؛ 63-73.‎
4- ابوالمعالی الحسینی، خدیجه. (1399). پیامدهای روان شناختی و آموزشی بیماری کرونا در دانش‌آموزان و راهکارهای مقابله با آن ها، فصلنامه روان شناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی. 15 . بهار 99. 153-166.
5- Wardhani, N. W. (2020, October). The Effectiveness of Distance Learning for Elementary School. In The 5th Progressive and Fun Education International Conference (PFEIC 2020) (pp. 114-119). Atlantis Press.
6- موسوی، فاطمه. (1391). بررسی میزان به کارگیری مؤلفه‌های تدریس اثربخش توسط دبیران سال سوم مقطع متوسط شهر ملایر در سال تحصیلی 89-90. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ملایر.
7- کاویانی، حسن؛ و نیلی، محمد رضا. (1395). فراتحلیل عوامل مؤثر بر تدریس اثربخش در آموزش پزشکی. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 16 (2). صص 9-20
8- Devlin, M., & Samarawickrema, G. (2010). The criteria of effective teaching in a changing higher education context. Higher Education Research & Development, 29(2), 111-124.
9- عبدالهی، حسین. (1391). در آمدی بر روش ها، فنون و مهارت های تدریس. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
10- MacSuga-Gage, A. S., Simonsen, B., & Briere, D. E. (2012). Effective teaching practices: Effective teaching practices that promote a positive classroom environment. Beyond Behavior, 22(1), 14-22.
11- میرمحمدی میبدی، سید جلیل؛ مظلومی محمود آبادی، سید سعید؛ شریف پور، زهرا؛ شهبازی، حسن؛ و محمدلو، اعظم. (1391). بررسی ویژگی های تدریس اثربخش از دیدگاه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد. مجله توسعه آموزش در علوم پزشکی. 5 (9). پاییز 1391. صص 52-62.
12- اسدی، محمد؛ و غلامی، خلیل. (1395). سنتز پژوهی بر الگوی تدریس اثربخش در آموزش عالی. دو فصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی. 5 (9). بهار و تابستان 95. 113-144.
13- رزی، جمال؛ امام جمعه، سید محمدرضا؛ احمدی، غلامعلی؛ و صدق‌پور، بهرام‌صالح. (1399). شناسایی ابعاد و مولفه‌های معلم اثربخش دوره ابتدایی ایران: پژوهش ترکیبی. پژوهش‌های آموزش و یادگیری. 14(1): 15-29.
14- عبدالملکی، صابر؛ ملکی، حسن؛ و فرجادمند، لیلا . (1398). مؤلفه‌های اثرگذار بر تدریس اثربخش معلمان (مطالعه مورد: معلمان پایه پنجم دوره ابتدایی شهر تهران). پژوهش‌های آموزش و یادگیری. 16(1). 123-135.‎
15- حبیبی، اصغر (1389). بررسی نشانگرهای تدریس اثربخش در آموزش ابتدایی از دیدگاه معلمان استان لرستان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه اصفهان.
16- عبدالملکی، صابر؛ ملکی، حسن؛ و اسدی، فائزه. (1397). شناسایی مؤلفه های تدریس اثربخش اساتید رشته برنامه ریزی درسی از دیدگاه دانشجویان این رشته. مجله پژوهش در برنامه ریزی درسی. 15(2) :32. 95-114.
17- کوشکی، فتح اله؛ خسروی، محبوبه؛ و عباسی جم، نسرین. (1396). بررسی تأثیر آموزش در بستر فضای مجازی بر خلاقیت کودکان پیش از دبستان. مطالعات پیش دبستان و دبستان، 2(8)، 69-92.‎
18- Mælan, E. N., Gustavsen, A. M., Stranger-Johannessen, E., & Nordahl, T. (2021). Norwegian students’ experiences of homeschooling during the COVID-19 pandemic. European Journal of Special Needs Education, 36(1), 5-19.
19- Lau, E. Y. H., & Lee, K. (2020). Parents’ views on young children’s distance learning and screen time during COVID-19 class suspension in Hong Kong. Early Education and Development, 1-18. DOI: 10.1080/10409289.2020.1843925
20- حاجی زاده، انور؛ عزیزی، قادر؛ و کیهان، جواد. (1400). تحلیل فرصت ها و چالش های آموزش مجازی در دوران کرونا: رهیافت توسعه آموزش مجازی در پسا کرونا. تدریس پژوهی. 9(1). 204-174.‎
21- Proshkova, Z. (2021). Distance learning of primary school students in the assessment of parents. In SHS Web of Conferences (Vol. 106, p. 03017). EDP Sciences.
22- Mansur, H., Utama, A. H., & Prastitasari, H. (2021). The Problem of Distance Learning During the Covid-19 Pandemic. Ilkogretim Online, 20(4).
23- Waśniewska, Agnieszka. (2021). THE ASPECTS OF DISTANCE LEARNING IN POLAND FROM THE PERSPECTIVE OF A TEACHER OF TWO SCHOOL SUBJECTS. The Scientific Association of Music Education (KNEM) Stanisław Moniuszko Academy of Music in Gdańsk Republic of Poland.
24- Liu, Y., Liu, H., Xu, Y., & Lu, H. (2020). Online English Reading Instruction in the ESL Classroom Based on Constructivism. Journal of Educational Technology Systems, 48(4), 539-552.
25- Whiting, L. (2001). Analysis of phenomenological data: personal reflections on Giorgi's method. Nurse Researcher (through 2013), 9(2), 60.
26- Koopman, O. (2015). Phenomenology as a potential methodology for subjective knowing in science education research. Indo-Pacific Journal of Phenomenology, 15(1). DOI: 10.1080/20797222.2015.1049898
27- Isabirye, A. K., & Makoe, M. E. (2018). Phenomenological analysis of the lived experiences of academics who participated in the professional development programme at an Open Distance Learning (ODL) University in South Africa. Indo-Pacific Journal of Phenomenology, 18(1). DOI:10.1080/20797222.2018.1450764
28- Makoe, M. (2008). Using phenomenological psychology to analyse distance education students’ experiences and conceptions of learning. Indo-Pacific Journal of Phenomenology, 8(sup1), 1-11. DOI: 10.1080/20797222.2008.11433979
29- De Castro, A. (2003). Introduction to giorgi s existential phenomenological research method. Psicología desde el Caribe, (11), 45-56.
30- Ratner, C. (2001, September). Analyzing Cultural-Psychological Themes in Narrative Statement. In Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research (Vol. 2, No. 3).
31- Klink, M. (2006). The use of interaction methods in a blended learning environment: evaluating methods in blended learning environment in two courses of a Masters program at the university of south Australia, unit systems engineering & evaluation centre (Master's thesis, University of Twente).
32- ابراهیم زاده، عیسی؛ و معصومی فرد، مرجان. (1396). بررسی انواع تعامل در محیط های یادگیری الکترونیکی با کیفیت یادگیری در پردیس های مجازی. پژوهش در برنامه ریزی درسی. 14(52). 47-62.‎
33- خداویسی، سارا؛ و سراجی، فرهاد. (1397). توسعه‌حرفه‌ای معلمان با استفاده از فضای مجازی: مطالعه پدیدارشناسانه معلمان شهر همدان. فناوری آموزش. 14(1). 109-121.‎
34- Winter, E., Costello, A., O’Brien, M., & Hickey, G. (2021). Teachers’ use of technology and the impact of Covid-19. Irish Educational Studies, 1-12.
35- شفیع پور مطلق، فرهاد و سلطان رضایی، اسماعیل. (1395). مدل رابطه مهارت های ارتباطی، فعالیت های یاددهی-یادگیری، سواد رایانه ای و مدیریت زمان با یادگیری اثربخش در مدارس هوشمند. فناوری برنامه درسی. 1(2). 45-57.
36- عباسی، فهیمه؛ حجازی، الهه؛ و حکیم زاده، رضوان. (1399). تجربه زیسته معلمان دوره ابتدایی از فرصت ها و چالش های تدریس در شبکه آموزشی دانش‌آموزان (شاد): یک مطالعه پدیدار شناسی. فصلنامه علمی تدریس پژوهی. 8(3). 1-24.
37- Knowlton, D. S., & Shaffer, S. C. (2004). Shifting toward a constructivist philosophy for teaching biblical principles in K-12 Christian schools. Christian Education Journal, 1(3), 116-129. https://doi.org/10.1177/073989130400100312
38- Moussiaux, S. J., & Norman, J. T. (1997). Constructivist teaching practices: Perceptions of teachers and students. In NOTE 939p.; For the 1996 proceedings, see ED 398 060. PUB TYPE Collected Works Conference Proceedings (021) (p. 661).
39- قلاوندی، حسن؛ درویشی، زین العابدین؛ و اشرفی، فرشید. (1398). سنجش وضعیت موجود مؤلفه‌های تدریس اثربخش از دیدگاه دبیران مدارس متوسطه اول. پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره. 1398(10). 67-90.‎
40- Chakraborty, M., & Nafukho, F. M. (2014). Strengthening student engagement: what do students want in online courses?. European Journal of Training and Development.
41- Osman, M. E. (2020). Global impact of COVID-19 on education systems: the emergency remote teaching at Sultan Qaboos University. Journal of Education for Teaching, 46(4), 463-471.
42- حسنی جعفری، فتانه؛ و عباسی، ابوالفضل. (1399). مقایسه‌ یادگیری ‌الکترونیکی‌ در راهبرد مهارت‌های ‌خودتنظیمی‌ و انگیزش‌تحصیلی‌ در مدارس عادی و الکترونیکی‌ در رشته‌ی‌ علوم‌تجربی. فناوری آموزش. 15(1). 51-60.‎
43- Putri, R. S., Purwanto, A., Pramono, R., Asbari, M., Wijayanti, L. M., & Hyun, C. C. (2020). Impact of the COVID-19 pandemic on online home learning: An explorative study of primary schools in Indonesia. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 4809-4818.
44- Daniel, S. J. (2020). Education and the COVID-19 pandemic. Prospects, 49(1), 91-96.
45- صدیق معروفی، شهنام؛ محمدی، آیین؛ سید مسعود، موسوی؛ و رعدآبادی، مهدی. (1393). تعیین مهم ترین مؤلفه های مؤثر بر اثربخشی تدریس یک استاد از دیدگاه دانشجویان کارشناسی ارشد: رهیافت مدل تحلیل سلسله مراتبی. مجله مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی یزد. 9(3). (16). 58-66.
46- بارخدا، سید جمال؛ و احمدحیدری، پرستو. (1400). بازنمایی تجارب دانشجویان از چالش‌ها و مشکلات تدریس اساتید در فضای مجازی. تدریس پژوهی. 9(1). 98-73.‎
47- Scull, J., Phillips, M., Sharma, U., & Garnier, K. (2020). Innovations in teacher education at the time of COVID19: an Australian perspective. Journal of Education for Teaching, 46(4), 497-506.
48- Moore-Adams, B. L., Jones, W. M., & Cohen, J. (2016). Learning to teach online: A systematic review of the literature on K-12 teacher preparation for teaching online. Distance Education, 37(3), 333-348.
49- رزاقی، محمد؛ و هاشمی، سید احمد. (1396). رابطه نگرش معلمان نسبت به استفاده از محتوای الکترونیکی و فناوری آموزشی با یادگیری دانش‎ آموزان. فصلنامه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی. 8(230)، 23-40.‎
50- عباسی، مریم؛ بصیری، ایرج؛ و آزادی، فاطمه. (1397). نقش کاربرد محتوای الکترونیکی در تسهیل، تسریع و تثبیت یادگیری دانش‌آموزان مدارس ابتدایی. پویش در آموزش علوم انسانی.4(13). 1-11.‎
51- مرادی، رحیم؛ محمدی مهر، مژگان؛ نجومی، فرشاد؛ و خزائی، آذر. (1395). جایگاه الگوهای طراحی آموزشی در طراحی و تولید محتوای الکترونیکی. مجله مطالعات آموزشی نما. 7. 41-52.‎
52- مومنی راد، اکبر؛ و سلیمی روش، اکرم. (۱۳۹۵). بررسی تاثیر محتوای الکترونیکی تولید شده توسط دانش‌آموزان بر انگیزش و بازده های یادگیری سطح بالای آن ها. فصلنامه فناوری آموزش و یادگیری. ۲(۷). ۱-۲۳. magiran.com/p2055044
53- Bada, S. O., & Olusegun, S. (2015). Constructivism learning theory: A paradigm for teaching and learning. Journal of Research & Method in Education, 5(6), 66-70.
54- Khine, M. S., & Atputhasamy, L. (2005, May). Self-perceived and students’ perceptions of teacher interaction in the classrooms. In Conference on Redesigning Pedagogy: Research, Policy and Practice, Singapore.
55- Van Petegem, K., Aelterman, A., Van Keer, H., & Rosseel, Y. (2008). The influence of student characteristics and interpersonal teacher behaviour in the classroom on student’s wellbeing. Social indicators research, 85(2), 279-291.
56- عابدینی بلترک، میمنت، منصوری و کمالی اردکانی. (1399). شناسایی و سطح‌بندی عوامل مؤثر بر تدریس اثربخش در دانشگاه‌های علوم پزشکی بر مبنای مدل‌سازی ساختاری تفسیری (مطالعه‌ی موردی: دانشگاه شهید صدوقی یزد). فصلنامه توسعه آموزش جندی شاپور اهواز.1(2). 119-131.‎
57- Zhang, W., Wang, Y., Yang, L., & Wang, C. (2020). Suspending Classes Without Stopping Learning: China’s Education Emergency Management Policy in the COVID-19 Outbreak. Journal of Risk and Financial Management, 13(3), 55. doi:10.3390/jrfm13030055
58- Sadera, W. A., Robertson, J., Song, L., & Midon, M. N. (2009). The role of community in online learning success. Journal of Online Learning and Teaching, 5(2), 277-284.
59- گرکانی، نرگس. (1395). رابطه تعلق علمی و اجتماعی در دانشگاه تهران با عملکرد تحصیلی و تمایل به مهاجرت در بین دانشجویان، موردی از مطالعه در دانشکده علوم پایه دانشگاه تهران در سال تحصیلی 95-94. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته تحقیقات آموزشی. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
60- کارکن، مهناز؛ پیرایش، پردیس؛ و حجتی، بتول. (1399). یادگیری مؤثر در مدرسه مجازی. رشد آموزش فنی وحرفه ای و کاردانش. 16(1). 5-12.
61- Lau, E. Y. H., Li, J. B., & Lee, K. (2021). Online learning and parent satisfaction during COVID-19: Child competence in independent learning as a moderator. Early Education and Development, 32(6), 830-842.
62- زنگنه، حسین؛ ولایتی، الهه؛ و ابوالقاسمی، ابراهیم. (1396). تعیین ویژگی های محتوای آموزشی ( برنامه درسی) الکترونیکی از منظر نظریه‌ی بار شناختی به روش تحلیل محتوای کیفی قیاسی، نشریه پژوهش های کیفی در برنامه درسی. ۲(۷). ۱۲۲-۱۴۳. magiran.com/p1933032
63- Donitsa-Schmidt, S., & Ramot, R. (2020). Opportunities and challenges: teacher education in Israel in the Covid-19 pandemic. Journal of Education for Teaching, 46(4), 586-595355.
64- Bray, A., Banks, J., Devitt, A., & Ní Chorcora, E. (2021). Connection before content: using multiple perspectives to examine student engagement during Covid-19 school closures in Ireland. Irish Educational Studies, 1-11.