بررسی میزان اثربخشی برنامۀ چندرسانه‌ای تعاملی «ره‌نگاشت» بر تقویت مهارت‌های شناختی دانش‌آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد تکنولوژی آموزشی، دانشگاه اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، ایران.

3 استادیار گروه فنی مهندسی، دانشگاه غیرانتفاعی سپاهان، اصفهان، ایران.

چکیده

مقدمه: آموزش چندرسانه‌ای شامل ارائه و پردازش هم‌زمان اطلاعات است که به ‌شکل‌های دیداری، شنیداری و همچنین در حالت ایستا و پویا به‌منظور تقویت یادگیری ارائه شود. فرض کلی این نظریه این است که ارائۀ تجارب یادگیری چندوجهی به فراگیران کمک می‌کند از مطالب دریافتی طرح‌واره‌های شناختی بسازند تا بتوانند آموخته‌های خود را در زندگی روزمره‌شان به ‌کار گیرند. با توجه ‌به تغییرات و پیچیدگی‌های روزافزون جامعه و گسترش رسانه‌های آموزشی گوناگون، وجود برنامۀ چندرسانه‌ای تعاملی که مطابق با چارچوب استانداردهای خود طراحی و تولید شده باشد، یادگیری مطلوب را برای فراگیران به ارمغان می‌آورد. همچنین با تولید چنین محتواهایی فرصت برابر در آموزش و یادگیری برای دانش‌آموزان فراهم می‌شود که این نیز دستاورد مهمی از راهیابی فناوری به ‌نظام آموزش‌وپرورش است. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان اثربخشی نرم‌افزار چندرسانه‌ای تعاملی «ره‌نگاشت» بر تقویت مهارت‌های شناختی دانش‌آموزان است. «ره‌نگاشت» برنامه‌ای است که پژوهشگر براساس نظریۀ یادگیری شناختی چندرسانه‌ای مایر و مطابق با نظریۀ بارِ شناختی سوئلر[1] طراحی کرده است. الگوی طراحی آموزشی به‌کاررفته در این برنامه، الگوی طراحی چهارعنصری[2] است که یکی از الگوهای مناسب برای یادگیری‌های پیچیده ازطریقِ چندرسانه‌ای معرفی ‌شده است.
 
روش: پژوهش حاضر، کاربردی از نوع نیمه‌آزمایشی است. جامعۀ آماری این پژوهش، همۀ دانش‌آموزان مدارس مقطع متوسطۀ اول نواحی چهارگانۀ شهر شیراز بود که از بین این نواحی، ناحیۀ چهار برای نمونۀ پژوهش انتخاب شد. در این طرح، آزمودنی‌ها به روش تصادفی انتخاب و در گروه‌های آزمایش و کنترل گمارده شدند. برنامۀ «ره‌نگاشت» برای هر پانزده فصل کتابِ علوم تجربی پایۀ هفتم تهیه ‌شده است. ابزار پژوهش، پرسش‌نامه و برنامۀ چندرسانه‌ای تعاملی «ره‌نگاشت» است که هر دو ابزار محقق‌ساخته است. براین‌اساس، پرسش‌نامه به ارزیابی عناصر مهارت‌های شناختی در قالب چهار مهارت 1. کارکرد اجرایی، 2. استدلال پیچیده- تفکر انتقادی، 3. حافظه و 4. سرعت و کارایی ساخته شد. به‌منظور بررسی روایی پرسش‌نامه از روایی صوری استفاده شد؛ همچنین برای بررسی پایایی ابزار سنجش، پرسش‌نامه به‌صورت آزمایشی بر روی 30 نفر از افراد جامعۀ آماری اجرا و ضریب آلفای کرونباخ کلی 821/0 محاسبه شد.
یافته‌ها: میانگین و انحراف معیار پیش‌آزمون و پس‌آزمون مهارت‌های شناختی و مقیاس‌های آن در گروه‌های آزمایش و کنترل حاکی از بهبود مهارت‌های شناختی و شاخص‌های آن در مرحلۀ پس‌آزمون نسبت به مرحلۀ پیش‌آزمون در گروه آزمایش است. میانگین تعدیل‌شدۀ نمرات پس‌آزمون مهارت‌های شناختی و شاخص‌های آن در دو گروه آزمایش و گروه کنترل، تفاوت معناداری دارد. یافته‌ها نشان‌دهندۀ تأثیر مثبت برنامۀ چندرسانه‌ای تعاملی طراحی‌شدۀ کتاب علوم هفتم مطابق با نظریۀ بارِ شناختی بر تقویت مهارت‌های شناختی دانش‌آموزان است. با توجه به یافته‌های به‌دست‌آمده سؤال اصلی پژوهش در ارتباط با اثربخشی مداخلۀ پژوهش بر تقویت مهارت‌های شناختی در دانش‌آموزان تأیید می‌شود.
بحث و نتیجه‌گیری: در هر جامعه‌ای آموزش‌وپرورش رکن اصلی است؛ زیرا رشد جامعه در گرو داشتن دانش‌آموزانی توانمند است. البته باید آموزش هدفمند و به‌روز باشد تا به نیازهای فراگیران پاسخ دهد؛ بنابراین باید در پیکرۀ آموزش‌وپرورش، فناوری نهادینه شود تا تغییرات مثبتی در ابعاد مختلف آن شکل گیرد و به‌ویژه باید این تغییرات را در تجهیزات و نیروی انسانی خدمتگزار در مدرسه مشاهده کنیم. هرچند نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر می‌تواند در برنامه‌ریزی درسی مورد توجه قرار گیرد، براساس یافته‌های پژوهش پیشنهاد می‌شود به‌منظور تقویت مهارت‌های شناختی دانش‌آموزان در سطح مدارس از فناوری‌های نوین همچون چندرسانه‌ای‌ها استفاده شود.

کلیدواژه‌ها


1- Cheung, A. C. K & Slavin, R. E. The effectiveness of educational technology applications for enhancing mathematics achievement in K-12classrooms: A meta – analysis. Best Evidence Encyclopedia (BEE); 2011 .Retrieved from www.bestevidence.org
2- برات دستجردی نگین، عابدینی یاسمین. الگویی ساختاری از نقش واسطه‌ای خودتنظیمی و دانش و آگاهی در ارتباط بین نگرش به فناوری اطلاعات و ارتباطات و توانمندسازی در استفاده از آن‌ها توسط مدیران مقطع متوسطه. فصلنامۀ پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی. 1396؛ 5 (2): 81-90.
 
3- Paas, F. Ayres, P. Pachman, M. Assesment of Cognitive Load in Multimedia Learning: Theory, Methods, and Applications. Recent Innovations in Educational Technology That Facilitate Student Learning. P 11–35. 2008.
4- Izmirli, S. & Kurt, A. A. Effects of Modality and Pace on Achievement, Mental Effort, and Positive Affect in Multimedia Learning Environments. Journal of Educational Computing Research. P 299–325. 2016.
5- Ebied, M. The Effectiveness of an Educational Program Based on Cognitive Load Theory in Developing Multimedia Production Skills at General Diploma in Education in Najran University. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia. P 265-286. 2019.
6- قاسمی قشلاق مهسا، سپهریان آذر فیروزه، کیهان جواد. اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر حل مسئله، حافظۀ عددی و خودکارآمدی ریاضی دانش‌آموزان. دوفصلنامۀ راهبردهای شناختی در یادگیری. 1397؛ 6 (11): 215-232.
doi: 10.22084/j.psychogy.2018.14585.1649
7- فتحی واجارگاه کوروش، عارفی محبوبه، اسفندیاری توران. شناسایی و اولویت‌های مهارت‌های زندگی مورد نیاز بزرگ‌سالان برای لحاظ‌کردن در برنامه‌های درسی مدارس. فصلنامۀ تعلیم‌وتربیت 1378؛ (93): 69-101.
8- افضل‌نیا، محمدرضا. طراحی و آشنایی با مراکز مواد و منابع یادگیری. تهران: نشر سمت. 1398.
9- Woolf, B. P. A Roadmap for Education Technology. 2010. Retrieved from https://cra.org/ccc/wp-content/uploads/sites/2/2015/05/GROE-Roadmap-for-Education-Technology-Final-Report.pdf
10- امیر تیموری، محمدحسن. رسانه‌ها و محیط‌های آموزشی- یادگیری. تهران: نشر سمت. 1393.
11- زندی طالب، حاتمی جواد، فردانش هاشم، طلایی ابراهیم. اثربخشی تلفیق راهبردها و پیام‌های کنترل ارادی با طراحی انگیزشیِ آموزش الکترونیکی بر بارِشناختی و ابعاد کنترل ارادی دانشجویان (پژوهش آمیخته). دوفصلنامۀ پژوهش‌های آموزش و یادگیری. 1398؛ 16(2): 41-56.
12- کرمی زهره، عطاران محمدرضا. بررسی تأثیر ساخت چندرسانه‌ای توسط دانش‌آموزان در میزان یادگیری آن‌ها در درس علوم (پایۀ پنجم). مطالعات برنامۀ درسی. 1385؛ 1(2): 82-55.
13- خزایی سعید، مشهدی امیر، فرهادی احمد. بررسی تأثیر چیدمان گروه‌ها و بارشناختی بر آموزش زبان انگلیسی ازطریقِ پودمان ترکیبی مشتمل بر بازی به فراگیران ایرانی. دوفصلنامۀ پژوهش‌های آموزش و یادگیری. 1396؛ 14(2): 39-53.
14- رستمی مریم، طالع‌پسند سیاوش، محمدی‌فر محمدعلی. اثربخشی برنامۀ آموزشی بارشناختی بر کارایی یادگیری مفاهیم جبر در دانش‌آموزان دختر پایۀ هفتم شهر تهران. دوماهنامۀ راهبردهای آموزش در علوم پزشکی. 1396؛ 4(10): 322-333.
15- یاری مقدم نفیسه، دلاور علی، درتاج فریبرز، حاجی‌علیزاده کبری. تدوین مدل ساختاری درک مطلب خواندن براساس عوامل شناختی فردی دانش‌آموزان دورۀ ابتدایی شهر همدان. دوفصلنامۀ راهبردهای شناختی در یادگیری. 1398؛ 7 (13):1-20.
doi: 10.22084/j.psychogy.2018.14615.1651
16- خدری لیلوس، لیلا. تأثیر استفاده از چندرسانه‌ای آموزشی محقق‌ساخته بر توانایی شناختی حل مسئلۀ دانش‌آموزان دختر پایۀ ششم. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. دانشکدۀ علوم تربیتی: دانشگاه خوارزمی؛ 1397.
17- احمدی مسعود، فلاح وحید، میرزاخانی سمانه. مقایسۀ تأثیر آموزش چندرسانه‌ای تعاملی با چندرسانه‌ای غیرتعاملی بر میزان یادگیری دانش‌آموزان ابتدایی. فصلنامۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی. 1390؛ 1(4): 117-129.
18- Sweller, J. van Merriënboer, J. J. G. Paas, F. Cognitive Architecture and Instructional Design: 20 Years Later”. Educational Psychology Review. Springer New York LLC. 2019.