نوفهم سازی عمل تربیتی: روایتی از سفر تربیتی معلمِ اکنون، فراگیر گذشته و متخصص برنامه درسی آینده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، گروه روش‌ها و برنامه‌های درسی و آموزشی، دانشکده روان‌شناسی و علوم-تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه روش‌ها و برنامه‌های درسی و آموزشی، دانشکده روان‌شناسی و علوم‌تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار گروه رهبری و توسعۀ آموزشی، دانشکده روان‌شناسی و علوم‌تربیتی، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر، شرح و توصیف سفر تربیتی نویسندۀ اول پژوهش­ در متن برنامه­درسی، در مقام فراگیر گذشته، معلم اکنون و متخصص برنامه­درسی آینده، و نوفهم­سازی عمل تربیتی معلم بر مبنای استعارۀ تربیتی سفر است. طرح پژوهش حاضر از نوع کیفی است و به­لحاظ روش نیز در دستۀ تحقیقات روایی قرار می­گیرد. روش کلی کار نیز بدین صورت است که نویسندۀ اول پژوهش­، خود را به­مثابه معلم و درواقع، سوژه­ای برای تحلیل، مورد درون­نگری عمیق قرار داده و روایت شخصی خود از پدیدۀ مورد نظر (در اینجا برنامه­درسی) را در قالب سبک روایی «خودمردم­نگاری» ارائه کرده و سپس، جهت اعتبار بخشیدن به روایت خود، از روایت سه معلم دیگر، که با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند (ترجیحی ملاک­محور) انتخاب شده­اند، در کنار روایت خود، استفاده نموده است. فرآیند اصلی استخراج مفاهیم و مضامین کلیدی نیز، با استفاده از روش هفت مرحله­ای کلایزی (1987) انجام شده است. یافته­های پژوهش حاکی از ضرورت چرخش تئوری و عمل برنامه­درسی و باز تعریف مؤلفه­های برنامه­درسی از ساده به پیچیده و از کمی به کیفی است.

کلیدواژه‌ها


1- فتحی­واجارگاه، کوروش (1395). برنامه­درسی به­سوی هویت­های جدید؛ شرحی بر نظریات معاصر برنامه­درسی. جلد اول. تهران: آییژ.
2- قادری، مصطفی (1394). تحلیل تاریخی «Currere» به معنای گذر زندگی­نامه­ای در آثار نوفهم­گرایی. پژوهش­نامۀ مبانی تعلیم و تربیت، 5 (2): 61-44.
3- Connelly, F.M.; Clandinin, D.J. (1988). Teachers as curriculum planners. New York: Teachers College Press.
4- موسوی، صادق؛ رادمهر، علی (1396). اندیشمندان مطالعات برنامه­درسی. تهران: آوای نور.
5- Connelly, F.M.; Clandinin, D.J. (2000). Stories to Live By: Narrative Understandings of School Reform. Curriculum Inquiry, 28 (2): 149-164.
6- هاشمیان، سیدمحمدحسین؛ ذوالفقاری، سیدمحمد (1398). اتواتنوگرافی به مثابه روش پژوهش. دین و سیاست فرهنگی، 6 (13): 33-54. 
7- گولیون، جسیکا اسمارت (1399). نگارش مردم­نگاری. (منیژه مقصودی و سعدیه صالحی، مترجمان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
8- Lakoff, G.; Turner, M. (1989). More than Cool Reason: A Filed Guide to Poetic Metaphor. Chicago: University of Chicago Press.
9- محمدی­چابکی، رضا؛ وجدانی، فاطمه؛ بیطرفان، فاطمه سادات (1399). استعارۀ تربیتی سفر. علوم­تربیتی از دیدگاه اسلام، 8 (14): 145-160.
10- حیدری­نقدعلی، ژیلا؛ عطاران، محمد؛ حاجی­حسین­نژاد، غلامرضا (1392). تجربه­های دوران تحصیل و شکل­گیری هویت حرفه­ای معلم: پژوهشی خودمردم­نگارانه. پژوهش­های انسان­شناسی ایران، 3 (1): 7-28.
11- Wall, S. (2006). An Autoethnography: on learning about Autoethnography. International Journal of Qualitative Methods, 5 (2): 1-12.
12- Brown, P.N. (2020). Shaking my practice: Navigating Curriculum, Aesthetic and Social Curiosity. (Doctor of Phylosophy in Education). Newzealand: The University of Canterbury.
13- قنبری، مهدی؛ الماسی، لیلا (1396). توصیفی از معلم شدن من: خودمردم­نگاری یک دانش­آموخته دانشگاه فرهنگیان. تدریس­پژوهی، 5 (4): 71-97.
14- فراستخواه، مقصود (1392). کیفیت برنامه­درسی در آموزش دانشگاهی با رویکردی پدیدارشناسانه: چارچوبی برآمده از خودمردم­نگاری. مطالعات برنامه­درسی آموزش عالی، 4 (8): 41-54.
15- Craig, C.J.; You, J.; Oh, S. (2017). Pedagogy through the Pearl Metaphor: Teaching as a Process of Ongoing Refinement. Journal of Curriculum Studies, 49 (6): 757-781.
16- Craig, C.J. (2012). “Butterfly under a Pin”: An Emergent Teacher Image amid Mandated Curriculum Reform. Journal of Educational Research, 105: 90-101.
17- سبحانی­نژاد، مهدی؛ خاری­آرانی، مجید؛ برخوردار، رسول (1399). روایت­پژوهی فرهنگ یادگیری کودکان در مدرسه با توجه به نیاز ویژه. پژوهش­های آموزش و یادگیری، 17 (1): 35-47.
18- میرگل، احمد؛ کشتی­آرای، نرگس؛ سعادتمند، زهره (1401). واکاوی گفتمان یادگیری در پداگوژی انتقادی با تأکید بر آراء پائولو فریره. پژوهش­های آموزش و یادگیری، 19 (1): 117-142.
19- Colaizzi, P. (1987). Psychological research as the phenomenologist views it. In: King RVM, editor. Existential phenomenological alternatives for psychology. New York: Oxford University Press.
20- پتراش، جک (1397). آشنایی با رویکرد والدورف؛ آموزش از درون به بیرون، با اشاراتی به توصیه­های دینی. (احمد عزتی­پرور، مترجم). قم: ملورین.
21- Connelly, F.M.; Clandinin, D.J. (1990). Stories of Experience and Narrative Inquiry. Educational Researcher, 19 (5): 2-14.
22- Saleh, M. (2021). "We Need a New Story to Guide Us": Towards a Curriculum of Rahma. Curriculum Inquiry, 51 (2): 210-228.
23- شیرکرمی، جواد (1398). روایت حضور در پودمان مهارت­آموزی: درس پژوهش و توسعۀ حرفه­ای. توسعۀ حرفه­ای معلم، 14 (4): 29-40.
24- Shihui, J. & Shaodong, G. (2012). Curriculum Studies Based on Complexity Science. Complexity and Education, 9 (1): 82-89.
25- اورنشتاین، آلن سی.؛ هانکینز، فرانسیس پی. (1399). مبانی فلسفی، روان­شناختی و اجتماعی برنامه­درسی . (سیاوش خلیلی شَوَرینی، مترجم). تهران: یادواره کتاب.
26- خانی، محمدحسین؛ محمدی، محسن (1394). نقش تفکیک جنسیتی بر پیشرفت تحصیلی و مقبولیت اجتماعی در مدارس ابتدایی. پژوهش­های تربیتی، 30: 105-120.
27- Duckworth, A.L.; Seligman, M.E.P. (2006). Self-discipline gives girls the edge: Gender in self-discipline, grades, and achievement test scores. Journal of Educational Psychology, 98:198–208.
28- خلیفه­سلطانی، سارا سادات (1397). جنسیت در تجارب زیستۀ زنان دانشجوی دکترا در مواجهه با برنامه­درسی در آموزش عالی در دانشگاه شهیدبهشتی. (رساله دکتری در رشته برنامه­ریزی درسی). تهران: دانشگاه شهیدبهشتی.
29- سلطانی، اصغر (1396). از فنی­گرایی تا استعاره؛ تقلیل مفهومی، پیچیدگی و کثرت در نظریه برنامه­درسی. رویکردهای نوین آموزشی، 12 (2): 1-30.
30- فتحی­واجارگاه، کوروش (1401). رؤیای نو/چندبسترسازی مطالعات برنامه­درسی در قرن جدید (از رشته بی­سرزمین تا رشته بدون مرز). مطالعات برنامه­درسی ایران، 17 (65): 7-26.