واکاوی راهبردهای درک خواندن انتقادی در کتاب‌ فارسی ششم ابتدایی: پژوهشی از منظر رویکرد نمودهای ذهنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی، دانشگاه فرهنگیان، کرمان، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

3 استادیارگروه زبان و ادبیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

مقدمه: در خواندن انتقادی، فراگیر با ارزیابی شواهد، بحث و پرسش‌گری، دیدگاه  نویسنده را بهتر درک می‌کند. هدف این پژوهش، بررسی کتاب­ فارسی ششم ابتدایی با توجه به شش راهبرد سبک‌های یادگیری، خواندن فعال، پیام اصلی، تفکر انتقادی، ارتباط پرسش و پاسخ و مشخصه‌های متن و 39 تکنیک از منظر رویکرد نمودهای ذهنی است تا مشخص شود که به چه میزان این منبع آموزشی با انگارۀ فوق همسویی دارد.
روش: دراین‌راستا، در این پژوهش توصیفی- تحلیلی، از میان کتاب‌های فارسی دورۀ ابتدایی، کتاب فارسی ششم ابتدایی برمبنای رویکرد نمود‌های ذهنی بررسی شد. راهبردهای خواندن انتقادی استفاده‌شده در هر درس از طریق مطابقت با راهبردهای رویکرد نمود ذهنی، مشخص و نهایتاً مطابقت کلی نمونۀ آماری با آنها به صورت کمی تعیین شد.
یافته‌ها: پیکره‌ای متشکل‌از 165 راهبرد استخراج‌شده از متن کلیه درس‌ها، حکایت‌ها و بخش‌های بخوان‌و‌حفظ‌کن و بخوان‌و‌بیندیش و نیز همۀ تمرین‌های کتاب شامل بخش‌های درک مطلب، درک‌و‌دریافت، خوانش‌و‌فهم، دانش (زبانی و ادبی)، بازی، گوش‌کن‌و‌بگو و کارگاه درس‌پژوهی برمبنای نمون‌برگ محقق‌ساختۀ 39 مؤلفه‌ای مطالعه شد.  داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی تحلیل شدند. بررسی فراوانی راهبردهای استفاده‌شده نشان داد که میان آنها تفاوت معناداری وجود دارد.
بحث و نتیجه گیری: یافته‌ها تأییدی هستند بر اینکه از همۀ راهبردها در کتاب ششم ابتدایی استفاده شده است، اگرچه تنوع و فراوانی آنها متفاوت است. راهبرد سبک‌های یادگیری همسو‌با رویکرد نمودهای ذهنی است. راهبردهای خواندن فعال و تنوع پرسش‌ها تقریباً با این انگاره همسو هستند؛ حال‌آنکه راهبردهای پیام اصلی، تفکر تأملی و مشخصه‌های متن همسو‌با رویکرد فوق نیستند. به‌طور‌کلی، این منبع آموزشی از نظر راهبردهای خواندن انتقادی همسو‌با رویکرد نمودهای ذهنی نیست که بازبینی آن را از این منظر برای ارتقاء درک خواندن فراگیران اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. 

کلیدواژه‌ها


1- Ramirez-Avila, M. R. & Barreiro, J. P. (2021). The effect of summarizing narrative texts to improve reading comprehension. Journal of Foreign Language Teaching and Learning, 6, No. 2, 94-110.
2- Akın, F., Koray, ö and Tavukçu, K. (2015). How effective is critical reading in the understanding of scientific texts? Procedia - Social and Behavioral Sciences   174, 2444 – 2451.
3- قاسم‌پور‌مقدم، حسین؛ اکبری شلدره، فریدون؛ بهروان، نازیلا؛ میرایی آشتیانی، مهتاب؛ سجودی، مرجان؛ محمدی، راحله؛  .... سنگری، محمدرضا. (1399). فارسی ششم دبستان. تهران: اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی.
4- Carter, C, E. (2011). Mindscapes. Critical Reading Skills And Strategies: Wadsworth, Cengage Learning. ST. Louis Community College-Meramec.
5- داوری، حسین. (1396). خواندن به‌مثابه یک مهارت راهبردمحور: حلقۀ مفقوده در نظام آموزشی ایران. دوفصلنامۀ خواندن، یادگیری مستمر و رفتار علمی. 1(1). 25-35.
6- فلاحی، محمدهادی و داوری، نگین. (1399). بررسی متون کتاب‌های فارسی (بخوانیم) اول تا سوم دبستان براساس نظریه‌ شبکه‌های معنایی. مطالعات برنامه درسی، 15(59)، 153-182.
7- حمیدی نصرآباد، اکرم؛ شیخی فینی، علی اکبر؛ زینلی پور، حسین و سماوی، عبدالوهاب. (1399). ارزیابی ظرفیت کتاب‌های درسی بخوانیم دوره ابتدایی از حیث تطابق‌با چارچوب سنجش مطالعه پرلز 2016. مطالعات برنامه درسی، 15(59)، 183-204.
8- صحرایی، رضا‌مراد و شهباز، منیره. (1391). تحلیل محتوایی منابع آموزشی زبان فارسی برپایۀ انگارۀ نیل اندرسون. پژوهش‌نامۀ آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، سال اول، شماره دوم، صص، 1-29.
9- حقانی، مستانه. (1383). بکارگیری آموزش راهبردهای خواندن در تدریس این مهارت. متن پژوهی ادبی،  8(20)، 100-134.
10- Zabihi, R. & Pordel, M. (2011). An investigation of critical reading in reading textbooks: A qualitative analysis. International Education Studies, 4 (3), 80-87.
11- شاه محمدی، نیره؛ سبحانی نژاد، مهدی و حجتی، رقیه. (1399). اثربخشی روش یادگیری معکوس برافزایش یادگیری خودراهبر و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پایه ششم در درس علوم. پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 17 (1)، 77-90. doi:10.22070/tlr.2021.10220.0
12- جهانشاهی امجزی، محمد؛ کرامتی نوجه ده سادات، مرضیه و فتحی, محمدرضا. (1400). تاثیر یادگیری مبتنی بر مغز بر پیشرفت تحصیلی و ماندگاری مطالب درس زیست‏شناسی . پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 18(1)، 1-16. doi:10.22070/tlr.2022.14881.1131
13- Almedee, A. (2021). The analysis of a non-literary text by using the critical reading strategies. Department of English Language, College of Education, The Islamic University, Najaf, Iraq & Istanbul Yeni, 18 (4), 4848-4860.
14- Ya`acob, A, Abdul Latif,, R, Rashid, Othman, S, Raja Mushahar, R, H. (2020). R.E.A.P strategy: Developing ESL Learners as Critical Readers. International Journal of Scientific & Technology Research Volume 9, Issue 03, 1227-1233.
15- Ahmad Al-Husban N. (2019). An investigation of the inclusion of critical reading strategies in Jordanian EFL textbooks: A content analysis. Dirasat, Educational Sciences, 46(1), No. 1, 779-789.
16- Quang, N. T. (2015). Critical reading: A guidebook for postgraduate students. Hue University Publishing House. Vietnam.
17- Jinhong Y. (2015). Analysis of critical reading strategies and its effect on college English reading. Foreign Languages Department, University of Shanghai for Science and Technology, Shanghai, China. ISSN 1799-2591. Theory and Practice in Language Studies, Vol. 5, No. 1, 134-138.
18- Suzanne, N. (2011). Being active readers by applying critical reading technique. English Education Study Program Tarbiyah Department, STAIN Batusangkar Correspondence: Arai Pinang, No. 4. 52-64.
19- Flynn, L. (1989). Developing critical reading skills through cooperative problem solving. The Reading Teacher, 42(9), 664-668.
20- Thistlethwaite, L. L. (1990). Critical reading for at-risk students. Journal of Reading, 33(8), 586-593.‏
21- Arthurs, J. B. (2007). A juggling act in the classroom: Managing different learning styles. Teaching and Learning in Nursing, 2, 2-7.
22- Liu, J. F., & He, Q. S. (2014). The match of teaching and learning styles in SLA. Creative Education, 5,728-733. http://dx.doi.org/10.4236/ce.2014.510085
23- Senawati, J., Suwastini, Ni Komang A., Jayantini, I Gusti A.S.R., Adnyani, Ni Luh P. S., Artini, Ni N. (2021). The benefits of reading aloud for children: A review in EFL context. IJEE (Indonesian Journal of English Education), 8(1), 73-100. doi:10.15408/ijee.v8i1.19880
24- Seferoglu, S. & Akbiyik, C. (2006). Ele^tirel dü§ünme veö gretimi. Hacettepe Universitesi Egitim FakUltesi Dergisi. 30. 193
25- Kelley, M.J., & Clausen-Grace, N. (2010). Guiding students through expository text with text feature walks. The Reading Teacher, 64(3), 191-195. doi:10.1598/RT.64.3.4