نقد فوکویی بر شک دکارتی و دلالت های تربیتی آن برای مبانی و اصول یاددهی – یادگیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم تربیتی پردیس طالقانی، دانشگاه فرهنگیان قم، ایران

2 استاد گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 استاد گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 دانشیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: شک، از سویی فرصتی برای تغییر، نقادی و سیالی و از سویی تهدید، تقابل و جزیره گرایی نظام تربیتی است  چرا که آرای شک گرایان، همواره در دو سوی جزم و فراگیر آسیب و مشکلات مضاعفی برای نظام های تربیتی بوجودآورده اند و این عوامل موجب غفلت و دوری از شک بوده است، حال آنکه شک، فرصت ذی قیمتی برای نظام تربیتی  است و این امر در ضرورت بازسازی و تعدیل نحله های جزم و فراگیر نهفته است.
روش: برای این منظور، این پژوهش به تعدیل شک جزم و استنتاج اصول یاددهی-یادگیری از مبانی نو مفهوم‌پردازی آن در نظام تربیتی پرداخته است. برای دستیابی به این هدف به توصیف ویژگی های شک های دکارت و پست مدرن فوکو، نقد بیرونی شک دکارت از طریق شک فوکو، استنباط مبانی و استنتاج اصول نومفهوم پردازی شک دکارت پرداخته است.
نتایج:  یافته‌های حاکی از آن است که ویژگی های شک دکارت در معرفت و متعاقب آن در اصول یاددهی-یادگیری به صورت خطی، سوژه گرایی، خطا زدایی ناپیوسته، با معیارهای پیشینی و پسینی به صورت قطعی و منسجم برای دست یابی به اهداف غایی و کلی است، اما با توجه به اهمیت شک دکارت در تعدیل استدلال های شک گرایانه سنتی،  قاعده مندی، قواعد کلی و قطعی، این شک مورد نقد شک پست مدرن فوکو است. نقدهای وارده از ویژگی‌های شک فوکو موجب استنباط مبانی ای چون؛ اعتدال فعالیت ها، موقعیت گرایی، شبکه ارتباطی و سلطه‌زدایی برای بازسازی شک دکارتی فراهم آورد و از مبانی فوق، اصول یاددهی-یادگیری درهم تنیدگی نظر و عمل، ساختارگرایی دوره ای هدفمند، امتزاج و افق گرایی نو، ارتباط گرایی سازنده، شک ورزی پژوهشی و خطا زدایی کیفی استنتاج گردید.
بحث و نتیجه گیری: عمل فوق از سویی موجب تعدیل شک جزم برای مبانی و اصول یاددهی-یادگیری گردیده و از سویی دیگر موجب رفع خلأ، بسط و تقویت شک دکارتی برای نظام تربیتی را به وجودآورده است. 

کلیدواژه‌ها


1- صادق زاده قمصری، علیرضا و همکاران. مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران. گزارش تلفیق نتایج مطالعات نظری سند ملی آموزش‌وپرورش. تهران، آموزش و پرورش؛۱۳90.
2- صادق زاده قمصری، علیرضا و همکاران. فلسفۀ تربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی ایران. گزارش تلفیق نتایج مطالعات نظری سند ملی آموزش‌وپرورش. تهران، آموزش و پرورش؛1388.
3- سجادی، سید مهدی. جزم‌گرایی و شکاکیت: معضل نظام‌های تربیتی-آموزشی در جوامع اسلامی. مبانی تعلیم و تربیت.1390 پاییز و زمستان؛ دوره ۱(شماره 2): صص39-58.
4- شمشیری، بابک. تبیین ارتباط منطقی شیوه های ارزشیابی با مبانی فلسفه تربیتی حاکم بر نظام آموزش و پرورش ایران: نقش ارزشیابی در تحقق اهداف علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. پاییز1386؛ دوره 26( شماره 3): صص 79-93.
5- ناجی، سعید. مفهوم فلسفه در برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان. نامه علم و دین1383پاییز؛ شماره۲۵
6- قربانی،رحیم. بررسی اقسام شکاکیت و نسبیت‌گرایی اجمالی. رواق اندیشه. 1383 آبان (شماره ۳۸): صص 103-129.
 7- هینِس، جوانا. فلسفه در عمل، نشستی در فلسفه برای کودکان گسترش پژوهش‌های فلسفی خلاقانه از طریق ادبیات کودکان، همایش بین‌المللی روز جهانی فلسفه. تهران: حکمت و فلسفه ایران. 1389.
8- مهر محمدی، محمود. کثرت روش‌شناسی پژوهش: افول پوزیتویسم یا مرگ حقیقت؟، مبانی تعلیم و تربیت.۱۳91 بهار و تابستان دوره 2( شمارۀ 1): صص27-46.
9- گری لینگ، ای. سی. نگرش‌های نوین در فلسفه. ترجمه یوسف دانشور. قم: موسسه فرهنگی طاها دانشگاه قم. 1380.
10- امید، مسعود. بازخوانی نظریۀ شک دکارت. فلسفه و کلام اسلامی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. 1387.
11- حیدری غلامحسین. برسی مفاهیم، اصول و روش دکارت در بنیان‌گذاری علم جدید. فلسفۀ علم. ۱۳90 دوره 1 ( شماره اول):105-122.
12- کاظمی، سید حسین. معرفت از دیدگاه دکارت. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان. 1388.
13-امید، مسعود. رویکرد نظریه محور در باب شک دکارتی. پژوهش‌های فلسفی( شماره 9):1390. 1-16.
14- شهدادی، صدیقه. بررسی تطبیقی عقل به عنوان مهمترین منبع شناخت از دیدگاه ابن سینا و دکارت. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه ملایر. 1393.
15- دنسی، جاناتان. شکاکیت. ترجمه اعظم پویا تهران: دانشگاه تهران.بی تا.
16- سام خانانی، علی اکبر، و موسوی نیا، زهرا. پدیده شناسی هوسرلین در داستان های مجید، مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز. 1393؛ دوره 10( 15 ). 55-74.
17- شمس منصور. آشنایی بامعرفت شناسی. تهران: طرح نو. 1387.
18- گری لینگ، ای.سی و استرجن، اسکات. معرفت‌شناسی. ترجمه امیر مازیار تهران: حکمت. ۱۳90.
19- گری لینگ، ای. سی. نگرش‌های نوین در فلسفه، ترجمه یوسف دانشور قم: موسسه فرهنگی طاها دانشگاه قم. 1380.
 20- صانعی دره بیدی، منوچهر. فلسفه دکارت. تهران: الهدی. ۱۳۷۶.
21- صدری جمشید و غلامرضا رحمانی. تحلیل و تبیین شک روش‌شناختی دکارت. تاریخ فلسفه. ۱۳90؛ دوره 2( شماره 3): صص 95-120.
22- پاپکین، ریچارد. استرول، آروم. کلیات فلسفه. ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی. تهران: کیمیای حضور؛ ۱۳۸۹.
23- قربانی، قدرت الله. تحلیل و نقد روش دکارت در فلسفه. ذهن. 1389؛ دوره 11، شماره ۴۱. صص 23-44.
24- دکارت، رنه. گفتار درروش راه بردن عقل. ترجمه محمدعلی فروغی تهران: نیلوفر. ۱۳۹۲.
25- باقری، خسرو. رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. 1389.
26- رئیس زاده، محمد و عباسی، بابک. درد فلسفه، درس فلسفه: نیمرخ فلسفۀ دکارت به‌مثابۀ جهان‌بینی او. تهران: کویر. 1384.
27- Descartes, Rene. Rules for Direction of the Mind. Great Books of the Western World: the University of Chicago؛ 1968.
28- Dony, w. & Harry, G. Descartes. A Collection of Critical Essays: Frankfut؛1967.
29- Descartes, Rene, Rules for Direction of the Mind, Great Books of the Western World: the University of Chicago؛1968
30-دوستدار، آرامش. ملاحظات فلسفی در دین، علم و تفکر. تهران: آگاه. ۱۳۵۹.
31- رئیس زاده، محمد و عباسی، بابک. درد فلسفه، درس فلسفه: نیمرخ فلسفۀ دکارت به‌مثابۀ جهان‌بینی او. تهران: کویر. 1384.
32-صمدی خادم، پیام. بازخوانی قصۀ اندیشه: سیری در افکار و آراء فیلسوفان غرب از ۶۰۰ قبل از میلاد تا قرن ۲۱. کار نیل. ۱۳۹۳.
33- دکارت، رنه. تأملات در فلسفۀ اولی. ترجمه احمد احمدی تهران: سمت. ۱۳91.
34- احمدی، بابک. ساختار و تأویل متن. ج ۲: شالوده شکنی و هرمنوتیک. تهران: نشر مرکز. 1370.
35- حسینی، اسماعیل. تبیین دیدگاه های انسان شناسی و معرفت شناسی فوکو و نقد دلالتهای آن برای حدود و وظایف و اختیارات کنشگرآن آموزش وپرورش رسمی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی: دانشگاه تربیت مدرس؛ 1387.
36- رابینسون، دیو. نیچه و مکتب پست‌مدرن. ترجمه ابوتراب سهراب و فروزان نیکوکار. تهران: فرزان روز. 1380.
37- دریفوس، هیوبرت. رابینو، پل. میشل فوکو فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک. ترجمه حسین بشیریه تهران: نی. ص 14. 1379.
38- Foucault, Michel. As the Order of Things, AnArcheaology of the Human Sciences, London. P 387. 1967.
39- Foucault, Michel. Michel Foucault: Power and Knowledge, ed.C.Gorden, Hassocks, Sussex.p93. 1980.
40- Foucault, Michel. The order of things, an archaeology of the human sciences. First published in Routledge Classics.p105. 2002.
41-  باقری، خسرو. دیدگاه‌های جدید در فلسفۀ تعلیم و تربیت. تهران: علم. 1388.
42- Salej Higgins, S. Michel Foucault: A Contemporary Skeptic. Ideas Valores vol.58 no.139 Bogotá. P129. 2009.
43- ماتیوز. اریک. فلسفه فرانسه در قرن بیستم. ترجمه محسن حکیمی تهران: ققنوس. 1378.
44- بشیریه، حسین. سیری در نظریه‌های جدید در علوم سیاسی. تهران: علوم نوین. 1378.
45- ضرغامی، سعید و باقری، خسرو. بررسی دیدگاه‌های فلسفی دربارۀ نسبت فناوری اطلاعات و تعلیم و تربیت. نوآوری‌های آموزشی.1386؛ دوره6 ( شمارۀ ۱۹): صص9-30.
46-  خاتمی، محمود. مدخل فلسفه غربی معاصر. چاپ دوم. تهران: علم. 1391.
47-  کاپلستون، فردریک. فلسفه معاصر. ترجمه علی‌اصغر حلبی تهران: زوار. 1384.
48-  اشرف نظری، علی. میشل فوکو، قدرت- سوژه- هویت. خردنامه همشهری. 1387؛ شماره (26): صص 66-770.
49-  بشیریه، حسین. سیری در نظریه‌های جدید در علوم سیاسی. تهران: علوم نوین. 1387.
50-  محمدی چابکی، رضا و همکاران. تبیین فلسفی روش تدریس سقراطی؛ راهبردی در بهبود فرایند یاددهی-یادگیری مدارس.نشریه علمی پژوهش های آموزش و یادگیری. 1397؛ دوره 15( شماره 2): صص 87-100.
51-  قربانی، قدرت الله. تحلیل و نقد روش دکارت در فلسفه. ذهن. ۱۳۸۹؛ دوره 11(شماره ۴۱).صص 23-44.
52- شکاری، عباس.درآمدی برآموزه های پارادایم فرامتن در فرایند یاددهی-یادگیری. نشریه علمی پژوهش های آموزش و یادگیری.1397؛ دوره 15( شماره1).صص 95-104.
53- مرادپور گیلده، مسعود. انسان‌شناسی از منظر میشل فوکو. فلسفی زیزفون. 1396.
54- بوستانی، داریوش و محمد پور، احمد. مقدمه‌ای بر ابعاد گسترۀ دستگاه نظری میشل فوکو. مجلۀ علوم اجتماعی، مشهد دانشگاه فردوسی. 1388؛ دوره6 ( شماره1). صص 53-99.
55- وارد، گلن. پست‌مدرنیسم، ترجمه‌ی علی مرشدی زاد. تهران: نشر قصیده‌سرا. 1384.