طراحی و اعتبارسنجی الگوی برنامه‌ درسی تربیت ‌اخلاقی دوره متوسطه اول با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش ‌و‌ پرورش جمهوری ‌اسلامی ‌ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری برنامه‌ریزی درسی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه تربیت دبیرشهید رجایی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه شاهد، تهران، ایران

4 دانشیار پژوهشگاه مطالعات آموزش وپرورش، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف طراحی و اعتبارسنجی الگوی برنامه‌ درسی تربیت ‌اخلاقی دوره متوسطه اول با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش ‌و‌ پرورش جمهوری ‌اسلامی ‌ایران، انجام شده است. روشپژوهشترکیبی (آمیخته) و جامعه مورد مطالعه شامل؛ اسناد رسمی مرتبط با تحول بنیادین در آموزش‌ و پرورش، پژوهش‌های مرتبط با تربیت اخلاقی و نیز متخصصان برنامه‌ریزی درسی دانشگاه‌های دولتیشهر تهران و کارشناسان دفتر تألیف کتب درسی، بودند. برای نمونه‌گیری از اسناد تحولی از روش سرشماری و برای نمونه‌گیری از پژوهش‌های مرتبط با تربیت اخلاقی و انتخاب متخصصان از روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند، استفاده شد. جهت گردآوری داده‌های حاصل از بررسی اسناد، از چک لیست تحلیل اسناد و برای جمع‌آوری داده‌های مربوط به اعتبارسنجی الگو، از پرسشنامه محقق‌ساخته استفاده‌ شد. برای تجزیه وتحلیل داده‌های مرتبط با طراحی الگو از تحلیل و استنباط و برای تحلیل داده‌های حاصل از پرسشنامه (اعتبارسنجی) از آمار توصیفی و در برآورد روایی و پایایی ابزار، از روایی محتوایی و نیز ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. نتیجه پژوهش، ارائه الگوی پیشنهادی متشکل از مبانی، اصول و عناصر اصلی برنامه‌درسی تربیت اخلاقی است که ازنظر متخصصان برنامه‌ریزی درسی و کارشناسان دفتر تألیف کتب‌ درسی، معتبر می باشد. برای هر بخش از الگو، مؤلفه‌هایی هماهنگ با سند تحول بنیادین ارایه گردید که توجه به آن‌ها بسترمناسبی برایبرنامه‌ریزان درسی درطراحیوتدوینبرنامهدرسی تربیت ‌اخلاقیدورهمتوسطه اول، فراهم می نماید. عمده ترین نتایج شامل؛ ضرورت توجه به رویکرد شایستگی‌محور در تعیین اهداف، چرخش از شیوه تلفیقی به شیوه تفکیکی و مستقل در سازماندهی و ارایه محتوا، توجه به راهبردهای فعال مسأله‌محور و عملی در فرایند یاددهی - یادگیری و بهره‌گیری از شیوه ارزشیابی مستمرِ مبتنی بر عملکرد و ارائه بازخورد اصلاحی، است.

کلیدواژه‌ها


1- افکاری، فرشته(1393). نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی در کتاب‌های درسی بخوانیم بنویسیم، قرآن، هدیه‌های آسمانی، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامه‌ریزی. پایان­نامه دکتری دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی ص3.
2- باقری، خسرو(1377). مبانی و شیوه‌های تربیت اخلاقی (نقد تطبیقی علم اخلاق و روان‌شناسی معاصر). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
3- حسنی، محمد(1394). بررسی رویکرد تربیت اخلاقی در نظام آموزش‌وپرورش ایران باتأکید بر دبستان، وزارت آموزش‌وپرورش، طرح پژوهشی، پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش، ص17.
4- حسنی، محمد، وجدانی، فاطمه (1396). تحلیل محتوای کیفی کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی، دوفصلنامه علمی- پژوهشی تربیت اسلامی، شماره 25، پاییز و زمستان، ص30.
5- صادق زاده، علیرضا، حسنی، محمد، کشاورز، سوسن و احمدی و آمنه(1390)، فلسفه تربیت رسمی وعمومی در جمهوری اسلامی ایران جمهوری اسلامی ایران، ص112.
6- حسینی روح الامینی، جمیله السادات.(1384). سیر تحول برنامه های درسی دوره ابتدایی و راهنمایی تحصیلی در ایران، تهران: نورالثقلین.
7- وزارت آموزش‌وپرورش، ستاد اجرایی تغییر بنیادی نظام آموزش‌وپرورش(1367). کلیات نظام آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران، تهران، ص 45.
8- شورای­عالی آموزش‌وپرورش(1390). راهنمای برنامه درسی تعلیم­وتربیت اسلامی دوره راهنمایی، مصوب هشتصدو پنجاه­وششمین جلسه مورخ2/12/90، ص16.
9- شورای­عالی آموزش­و­پرروش/الف(1390)، سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، ص5.
10- شورای­عالی آموزش­و­پرروش/ب(1390). مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم­وتربیت رسمی عمومی  جمهوری اسلامی ایران، ص9.
11- سازمان پژوهش و برنامه­ریزی درسی/الف، دبیرخانه طرح و تولید برنامه درسی(1392). برنامه درسی جمهوری اسلامی ایران. تهران، ص3.
12- مهدوی، محمدصادق و زارعی، امین (1390). عوامل مؤثر در گرایش نوجوانان به ارزش هایاخلاقی(مطالعه موردی دانش­آموزان سال سوم راهنمایی استان همدان در سال تحصیلی 84-1383.فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات جامعه شناختی ایران، سال اول، شماره سوم، زمستان، صص 1-22.
13- سعیدی رضوانی، محمود(1386). بررسی وضع مطلوب و موجود تربیت دینی و اخلاقی دانش آموزان و تبیین آن با توجه به عوامل دروندادی و فرایندی، شورای عالی آموزش‌وپرورش. طرح تدوین سند ملی آموزش‌وپرورش.
14- یزدانی، جواد و حسنی، محمد (1390) بررسی میزان انطباق اهداف راهنمای برنامه های درسی(دوره ابتدایی و راهنمایی) با اهداف مصوب شورای عالی آموزش­وپرورش، فصلنامه مطالعات برنامه­درسی، دوره 5، شماره20، صص 58-79.
15- جام خانه، کیوان (1390). تربیت اخلاقی در دوره ی ابتدایی: تحلیل محتوای کتاب های "فارسی بخوانیم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه کردستان.
16- شجاعی­فرد، محمد. (1392). بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در کتب ادبیات فارسی دوره متوسطه اول.پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، دانشکده علوم تربیتی روان‌شناسی.
17- نجفی، هرندی و رهنما(1393). تحلیل محتوای بعد اخلاقی اهداف مصوب در کتاب های درسی دورة متوسطه ایران. معرفت اخلاقی، سال پنجم، شماره اول، پیاپی15، بهار و تابستان، صص87-106.
18- آرمند، محمد (1387). طراحی الگوی مطلوب تربیت اخلاقی در دوره متوسط بر اساس نقد الگوی تربیت منش. پایا نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
19- عباسی، زکیا(1396). طراحی الگوی برنامه درسی تربیت اخلاقی در آموزش عالی بر مبنای آموزه‌های اخلاقی قرآن کریم بر اساس تفسیر المیزان، پایا نامه دکتری دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی.
20- بازرگان، عباس. (1390). مقدمه ای بر روش های تحقیق کیفی و آمیخته. تهران: انتشارات آگاه.
21- بیرکس، ملانی؛ میلز، جین (1393). تحقیق مبنایی؛ راهنمای عملی. ترجمۀ محمد اعرابی و عباد الله بانشی، نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ص29.
22- رنجبر، هادی، حق­دوست، علی­اکبر، صلصالی، مهوش، خوشدل، علیرضا، سلیمانی، محمدعلی و بهرامی، نسیم(1391)، نمونه­گیری در پژوهش­های کیفی، راهنمایی برای شروع، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، سال دهم، شماره 3، پاییز، ص245.
23- سرمد، زهره، بازرگان، عباس، حجازى، الهه(1383). روش­هاى تحقیق در علوم رفتاری تهران، نشر آگاه.
24- فرمهینی فراهانی، محسن؛ میرزامحمدی، محمدحسن و امیرسالاری، علی(1388). بررسی تربیت اخلاقی از منظر امام صادق(ع)(مبانی، اصول و روش­های تربیتی)، دوماهنامه علمی- پژوهشی دانشور رفتار/ تربیت و اجتماع، دانشگاه شاهد، سال شانزدهم، شماره 39، صص65-79.
25- صادق زاده علیرضا، حسنی، محمد، کشاورز، سوسن، احمدی، آمنه(1390)، گزارش تلفیق یافته­های مطالعات نظری، بنیان نظری تحولات راهبردی در نظام آموزشی کشور.
26- رهنمایی،سید احمد(1388)، پایه­های روانشناسی دین، نشریه اسلام و پژوهش های تربیتی، سال اول، شماره 2، ص 131.
27- مرزوقی، رحمت­اله(1393)، فطرت بنیاد تربیت، رویکردی به تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، انتشارات آوای نور، ص 23.
28- قاسم پورمقدم، حسین(1393). محتوا، انتخاب و سازماندهی آن، دانشنامه ایرانی برنامه درسی.
29- ملکی، حسن(1391)، مقدمات برنامه­ریزی درسی، تهران، انتشارات سمت، ص127.
30- سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی/ب(1390). دوره آموزشی آموزش غیرحضوری معلمان اول دبستان در راستای همسوسازی با برنامه درسی ملی.
31- بختیاری، اکرم، توسلی، طیبه(1395). تحلیل محتوای کتاب درسی پیام­های آسمان پایه هفتم براساس میزان پرداختن به انواع روش­های تربیت اسلامی، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، سال یکم، شماره 2، بهار، صص33- 52.
32- میرعارفین، فاطمه سادات(1389). نقد و ارزیابی محتوای کتاب درسی معارف اسلامی(دین و زندگی) دوره پیش­دانشگاهی از دید صاحب­نظران و دبیران، دوماهنامه علمی- پژوهشی دانشور رفتار/ تربیت واجتماع، دانشگاه شاهد، سال هفدهم، شماره 42، ص151.