بررسی نقش واسطه ای مسئولیت پذیری در رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده و ادراک از محیط کلاس با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

2 استادیار گروه روانشناسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

3 دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

مقدمه: پیشرفت تحصیلی  دانش آموزان و بررسی عوامل تأثیر گذار بر آن، موضوع مهمی است که بخش عمده ای از پژوهش های علوم تربیتی را به خود اختصاص داده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش واسطه ای مسئولیت پذیری در رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده و ادراک از محیط کلاس با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان متوسطه اول بود.
روش: جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر و پسر پایه سوم متوسطه اول شهر دهدشت در سال تحصیلی 96-95 بود. برای دستیابی به هدف پژوهش نمونه ای به حجم 266 نفر به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای از جامعه آماری فوق انتخاب و به پرسشنامه های الگوی ارتباطی خانواده فیتز پاتریک و ریچی (2002)، پرسشنامه ادراک از محیط کلاس فراسر و مک روبی (1996) و پرسشنامه سنجش مسئولیت پذیری کردلو (1389) پاسخ دادند و از معدل تحصیلی جهت سنجش پیشرفت تحصیلی استفاده شد. جهت جهت تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل معادلات ساختاری (AMOS)، و  جهت تعیین پایایی ابزارها از آلفای کرونباخ استفاده شده است.
نتایج: یافته ها پس از تحلیل نتایج نشان داد که الگوهای ارتباطی خانواده بر پیشرفت تحصیلی فرزندان اثر مستقیم و  معنادار دارد. همچنین الگوهای ارتباطی خانواده بر پیشرفت تحصیلی از طریق مسئولیت پذیری اثر غیر مستقیم دارد. ادراک از محیط کلاس بر پیشرفت دانش آموزان اثر مستقیم و معنی­دار دارد. همچنین ادراک از محیط کلاس بر پیشرفت تحصیلی از طریق مسئولیت پذیری اثر غیر مستقیم دارد. مسئولیت پذیری نیز بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان اثر مستقیم و معنادار دارد. به طور کلی نتایج نشان داد که مسیرهای مستقیم و غیرمستقیم(از طریق مسئولیت پذیری) الگوهای ارتباطی خانواده و ادراک از محیط کلاس بر عملکرد تحصیلی معنی دار بوده است.
نتیجه گیری: مسئولیت پذیری در رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده، ادراک از محیط کلاس  و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نقش واسطه ای دارد. 

کلیدواژه‌ها


1- Kaplan A, Flum H. Achievement goal orientations and identity formation styles. Educational Research Review. 2010 Jan 1;5 (1):50-67.
2- Shkullaku RU. The relationship between self-efficacy and academic performance in the context of gender among Albanian students. European Academic Research. 2013 Jul;1(4):467-478.
3- ملک مکان مراد. بررسی رابطه نگرش مادر نسبت به شیوه‌های فرزندپروری با یادگیری خودتنظیمی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان راهنمایی آباده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کرج: دانشگاه خوارزمی، 1378.
4- Rivkin SG, Hanushek EA, Kain JF. Teachers, schools, and academic achievement. Econometrica. 2005 Mar;73(2):417-58.
5- Koerner FA, Mary Anne F. Understanding family communication patterns and family functioning: The roles of conversation orientation and conformity orientation. Annals of the International Communication Association. 2002 Jan 1;26(1):36-65.
6- Fitzpatrick MA, Ritchie LD. Communication schemata within the family: Multiple perspectives on family interaction. Human Communication Research. 1994 Mar;20(3):275-301.
7- Koerner FA, Mary Anne F. Understanding family communication patterns and family functioning: The roles of conversation orientation and conformity orientation. Annals of the International Communication Association. 2002 Jan 1;26(1):36-65.
8- Malczyk BR, Lawson HA. Parental monitoring, the parent-child relationship and children's academic engagement in mother-headed single-parent families. Children and Youth Services Review. 2017 Feb 1;73: 274-82.
9- Wang M, Deng X, Du X. Harsh parenting and academic achievement in Chinese adolescents: Potential mediating roles of effortful control and classroom engagement. Journal of school psychology. 2018 Apr 1; 67:16-30.
10- Gordon MS. Self-perception and relationship quality as mediators of father's school-specific involvement and adolescent's academic achievement. Children and Youth Services Review. 2017 Jun 1; 77:94-100.
11- Turner EA, Chandler M, Heffer RW. The influence of parenting styles, achievement motivation, and self-efficacy on academic performance in college students. Journal of college student development. 2009;50(3):227-246.
12- تنهای رشوانلو فرهاد، حجازی الهه . ارتباط ادراک از سبک فرزندپروری والدین با انگیزش تحصیلی و پیشرفت تحصیلی در دانش‌آموزان دبیرستانی. پژوهش‌های آموزش و یادگیری. 1388, 7(2): 1-14.‎
13- Bronstein P, Ginsburg GS, Herrera IS. Parental predictors of motivational orientation in early adolescence: A longitudinal study. Journal of Youth and Adolescence. 2005 Dec;34(6):559-575.
14- Leone S. The relationship between classroom climate variables and student achievement. 2009, Doctoral dissertation, Bowling Green State University.
15- Sinclair BB, Fraser BJ. Changing classroom environments in urban middle schools. Learning Environments Research. 2002 Oct;5(3):301-328.
16- رشیدی علی، امیری محمد، مهرآور گیگلو  شهرام،  نودهی حسن. بررسی رابطه ادراک از محیط یادگیری کلاس با تاب آوری تحصیلی. پژوهش‌های آموزش و یادگیری. 1394؛ 12(2): 189-198.‎
17- Kuperminc GP, Leadbeater BJ, Blatt SJ. School social climate and individual differences in vulnerability to psychopathology among middle school students. Journal of School psychology. 2001 Mar 1;39(2):141-59.
18- Fraser BJ. Classroom environment instruments: Development, validity and applications. Learning environments research. 1998 Jan;1(1):7-33.
19- McCormick MP, O'Connor EE, Cappella E, McClowry SG. Teacher–child relationships and academic achievement: A multilevel propensity score model approach. Journal of school psychology. 2013 Oct 1;51(5):611-624.
20-  بای نرگس، حسن آبادی حمیدرضا، کاوسیان جواد. الگوی ساختاری باورهای شایستگی و ادراک از کلاس درس با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان: نقش رفتارها و باورهای پیشرفت. روانشناسی کاربردی. 1396؛ 11(1): 83-67.‎
21- Sungur S, Güngören S. The role of classroom environment perceptions in self-regulated learning and science achievement. Elementary Education Online. 2009 Sep 1;8(3): 883-900.
 22- سپاه منصور مژگان. نقش میانجی تعارض معلم- شاگرد در رابطه بین مسولیت پذیری و فرسودگی تحصیلی.  روش ها و مدل های روان شناختی. 1396؛ 8(28): 116-101.
 
23- Speicher B. Family patterns of moral judgment during adolescence and early adulthood. Developmental Psychology. 1994 Sep;30(5):624-632.
24- Helker K, Wosnitza M. The interplay of students’ and parents’ responsibility judgements in the school context and their associations with student motivation and achievement. International journal of educational research. 2016 Jan 1;76: 34-49.
 25- خدیوی اسداله،  الهی ایران. بررسی رابطه بین مسوولیت پذیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع اول متوسطه (پایه هفتم) شهرستان مهاباد.‎ زن و مطالعات خانواده. 1392؛ 6(22): 59-37.  
26- طباطبایی نفیسه، طباطبایی سیدشهاب الدین، کاکایی یزدان، محمدی آریا علیرضا. رابطه سبک های هویت و مسوولیت پذیری با پیشرفت تحصیلی نوجوانان 15 تا 18 ساله شهر تهران.‎ رفاه اجتماعی. 1391؛ 12(44): 42-23.
27- Wentzel KR. Social competence at school: Relation between social responsibility and academic achievement. Review of educational research. 1991 Mar;61(1):1-24.
28- Carpenter JP, Pease JS. Preparing students to take responsibility for learning: The role of non-curricular learning strategies. Journal of Curriculum and Instruction. 2013 Nov 15;7(2):38-55.
29- Nelson D, Bianco C. Increasing student responsibility and active learning in an undergraduate capstone finance course. American Journal of Business Education (AJBE). 2013, Feb 20;6(2):267-78.
30- دودمان پروانه. رابطه شیوه‌های فرزندپروری والدین بر مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهرستان مهر. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397؛ 12(4): 60-51.
31- Eisenberg N, Valiente C. Parenting and children's prosocial and moral development. Handbook of parenting. 2002, (2nd ed., Vol. 5: Practical issues in parenting, pp. 111-142
      32- سلیمی ابوالفضل، بهرامی فاضل، طاهری محمد، یونسی جلال، حسین زاده سمانه. رابطه عملکرد خانواده و مسؤولیت در نوجوانان دارای نقایص بینایی و مقایسه آن با نوجوانان عادی. مجله تحقیقات علوم رفتاری. 1393؛ 12(4): 499-490.
33- کاظمی خوبان سیده زهرا، حکمی محمد، صیرفی محمدرضا. پیش‌بینی مسئولیت‌پذیری بر اساس جهت‌گیری هویت و عملکرد خانواده در نوجوانان. پژوهشهای روانشناسی اجتماعی. 1395؛ 6(21):90-77.
34- زارع رحمان، محمدزاده کمال. نقش واسطه­ای مسئولیت­پذیری در رابطه با عملکرد خانواده و خود کارآمدی دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت. فصلنامه علمی پژوهشی زن و جامعه. 1398؛ 10(3): 144-127.
35- Nelson D, Bianco C. Increasing student responsibility and active learning in an undergraduate capstone finance course. American Journal of Business Education (AJBE). 2013 Feb 20;6(2):267-278.
36- Wolf FM, Chandler TA, Spies CJ. A cross-lagged panel analysis of quality of school life and achievement responsibility. The Journal of Educational Research. 1981 May 1;74(5):363-368.
37- Ritchie LD, Fitzpatrick MA. Family communication patterns: Measuring intrapersonal perceptions of interpersonal relationships. Communication research. 1990 Aug;17(4):523-544.
 38- Fitzpatrick MA, Ritchie LD. Communication schemata within the family: Multiple perspectives on family interaction. Human Communication Research. 1994 Mar;20(3):275-301.
39-  کورش نیا مریم، لطیفیان مرتضی. بررسی روایی و پایایی ابزار تجدیدنظر شده الگوهای ارتباطی خانواده. فصلنامه خانواده پژوهی. 1396؛ 3(4): 875-855.
40- هاشمی لادن، لطیفیان مرتضی. پیش بینی کمال گرایی بهنجار و نوروتیک دختران توسط ابعاد کمال گرایی مادران و الگوهای ارتباطی خانواده. فصلنامه خانواده پژوهی. 1391؛ 3(4): 875-855.
41- Fraser BJ, McRobbie CJ, Fisher D. Development, validation and use of personal and class forms of a new classroom environment questionnaire. InProceedings Western Australian Institute for educational research forum 1996.
42- Dorman JP. Partitioning the Variance in Scores on Classroom Environment Instruments. Australian Journal of Educational & Developmental Psychology. 2009; 9:18-31.
43- Dorman JP. Use of multitrait-multimethod modelling to validate actual and preferred forms of the What Is Happening In this Class? (WIHIC) questionnaire. Learning Environments Research. 2008 Oct;11(3):179-193.
44- نیکدل فریبرز، کدیور پروین، فرزاد ولی­الله، کریمی یوسف. بررسی شاخصهای روان سنجی پرسشنامه ادراک از کلاس.  فصلنامه اندازه گیری تربیتی. 1389؛ 1(1): 1-23.‎
45- کردلو منیژه. بررسی عوامل مؤثر بر مسئولیت پذیری نوجوانان دبیرستانی در خانه و مدرسه. مجله رشد مدرسه.1389؛ 13: 8-1.
46- عقیلی سید­مجتبی، نصیری اله­السادات. رابطه راهبردهای یادگیری و سبکهای اسناد با مسؤولیت­ پذیری. شناخت اجتماعی. 1393؛ 26: 125-109.
47- جوکار بهرام، حسین­چاری مسعود، مهرپرور، آناهیتا. بررسی رابطه هدف گرایی و خودتنظیمی در دانشجویان رشته های مختلف تحصیلی دانشگاه شیراز.  مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. 1384؛ 22(4): 71-56.
48- Fass ME, Tubman JG. The influence of parental and peer attachment on college students' academic achievement. Psychology in the Schools. 2002 Sep;39(5):561-573.
49- Fitzpatrick MA, Koerner AF. Family communication schemata: Effects on children’s resiliency. The evolution of key mass communication concepts: Honoring Jack M. McLeod. 2005:115-39.
50- Dai L, Wang L. Review of family functioning. Open Journal of Social Sciences. 2015; 3(12):134-141.
51- Dorman JP, Adams JE, Ferguson JM. A cross-national investigation of students’ perceptions of mathematics classroom environment and academic efficacy in secondary schools. International Journal for Mathematics Teaching and Learning. 2003 Apr; 15:123-176.
52- Boekaerts M. Bringing about change in the classroom: Strengths and weaknesses of the self-regulated learning approach—EARLI Presidential Address, 2001. Learning and instruction. 2002 Dec 1;12(6):589-604.
53- Murray C, Malmgren K. Implementing a teacher–student relationship program in a high-poverty urban school: Effects on social, emotional, and academic adjustment and lessons learned. Journal of school psychology. 2005 Mar 1;43(2):137-152.
54 - Bush AM. What comes between classroom community and academic emotions: Testing a self-determination model of motivation in the college classroom. 2006. Doctoral dissertation).
55-عباسی محمد، شاهکرمی مریم، عالی­پور کبری. بررسی رابطه حمایت معلم و همسالان با اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان از طریق نقش میانجی‌گر شایستگی تحصیلی. پژوهش‌های آموزش و یادگیری. 1398؛ 16(1): صص 27-35.‎
56- طباطبایی، نفیسه. رابطه سبک های هویت و مسئولیت پذیری با پیشرفت تحصیلی نوجوانان 15 تا 18 ساله­ی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی. 1390؛ تهران: دانشگاه تهران.
57- حجازی الهه، لواسانی غلامعلی. باورهای هوشی و پیشرفت تحصیلی. مجله پژوهش­های روان­شناختی.1388؛ 12(2): 121-111.
58- Shaffer DR. Developmental psychology: Childhood and adolescence. Thomson Brooks/Cole Publishing Co; 2007.
59- شاکریان عطا،  آقاجانی هشجین طهمورث. بررسی و مقایسه کارایی خانواده در ارتباط با وضعیت تحصیلی دانشجویان موفق و نا موفق دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج . پژوهش نامه علوم اجتماعی. 1388؛ 3(2): 212-199.
60- Ransdell S. Predicting college success: The importance of ability and non-cognitive variables. International journal of educational Research. 2001 Jan 1;35(4):357-364.
61- Patrick H, Ryan AM, Kaplan A. Early adolescents' perceptions of the classroom social environment, motivational beliefs, and engagement. Journal of educational psychology. 2007 Feb;99(1):83-98.
62- Eccles JS, Roeser RW. Schools as developmental contexts during adolescence. Handbook of Psychology, Second Edition. 2012 Sep 26;6.