اقتصاد شناختی؛ رویکردی نوین برای تحوّل آموزش اقتصاد در ایران

هدف اصلی مقاله حاضر، ارزیابی بنیادی وضعیت آموزش اقتصاد در ایران با رویکرد اقتصاد شناختی با بهره گیری از روش پژوهش کتابخانه‌ای - استنادی است. ابتدا مسائل اساسی مبتلا به آموزش اقتصاد کشور با تأکید بر وارد نشدن به بسیاری از عرصه‌ها و حوزه‌های کاربردی، نبود دستاوردهای علمی - فنی بومی قابل‌توجه در اقتصاد، عدم‌تحوّل و پیشرفت اساسی در آموزش اقتصاد طی چند دهه گذشته، تلاش اندک در فعالیت‌های میان‌رشته‌ای اقتصاد و عدم‌توفیق در حل مسائل و مشکلات اقتصادی و نیز دستیابی به اهداف اقتصادی، تشریح و تبیین شده‌اند. دلایل و علل مسائل مذکور، کیفیت آموزش، استعداد دانشجویان و دانش‌آموختگان و محرّک‌های برانگیزاننده (ناشی از ارزش‌ها، مسائل و آرمان‌های کشور) همراه با نوع رویکرد (یعنی رویکرد اقتصاد متعارف در مقابل رویکرد اقتصاد شناختی) مورد بازشناسی و واکاوی قرار گرفت و این نتیجه اساسی حاصل شد که علت بنیادی اغلب مسائل و ناکارامدی‌ها، ناشی از کاربست رویکرد نامناسب و دور از واقعیت در عرصه‌های آموزش و پژوهش اقتصاد بوده است. از این رو، برای تحوّل اساسی در آموزش اقتصاد، به‌کارگیری اقتصاد شناختی به‌عنوان رویکردی نوین و واقع‌نگر پیشنهاد شد چرا که در اقتصاد شناختی، ضمن پذیرش تفاوت در قابلیت‌های عاملان اقتصادی، عقلانیت تصمیم‌گیران به‌عنوان یک مقوله نسبی و قابل تعالی‌بخشی در نظرگرفته می‌شود همچنین برای «اطلاعات، دانش، مهارت و تخصص» در تصمیمات و رفتار افراد، نقش ویژه‌ای قائل می‌شوند و توسعه، ارزیابی، کاربرد و انتقال «اطلاعات، دانش، مهارت و تخصص» را به‌شدّت متأثر از دیگر ویژگی‌ها یعنی مهارت‌های فراشناختی و شایستگی‌های ارتباطی - عاطفی می‌دانند. در واقع، تمرکز بر چنین ملاحظات و ویژگی‌هایی همراه با آثار مسئله کمیابی بر نحوه تفکر و تصمیم‌گیری افراد، قابلیت‌های ویژه‌ای برای رویکرد شناختی فراهم می‌کند که به‌طور شگفت‌انگیزی کیفیت درک مسائل و میزان اثربخشی برنامه‌ها و سیاست‌ها را بهبود می‌بخشد.