طراحی و اعتباربخشی الگوی مدیریتِ کیفیت برای فعالیت‌های آموزشی اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدفطراحی و اعتباربخشی الگوی مدیریتِ کیفیت برای فعالیت‌های آموزشی اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها، انجام شده است تا براساس آن ابعاد و مؤلفه‌هایی مدیریتِ کیفیت فعالیت‌های آموزشی اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها، به دست آید. روش پژوهش، آمیخته اکتشافی است. در بخش کیفی 12 نفر از صاحب نظران حوزه کیفیت آموزشی به صورت هدفمند انتخاب و مورد مصاحبه قرار گرفتند. در بخش کمّی 11 نفر از مصاحبه‌شوندگان به پرسشنامه پاسخ دادند. در تحلیل داده‌ها در بخش کیفی از تکنیک تحلیل موضوعی (تم) و در بخش کمّی از روش آماری تی تک نمونه‌ای، استفاده شد. برای اطمینان از روایی پژوهش، از بررسی توسط اعضاء (مصاحبه‌شوندگان) و روش چندسویه‌نگری منابع داده‌ها و برای محاسبه پایایی کدگذاری‌های انجام شده، از روش‌های پایایی بازآزمون و پایایی توافق درون‌موضوعی، استفاده شد. در بخش کیفی برای مدیریتِ کیفیت فعالیت‌های آموزشی اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها مهم‌ترین ابعاد شناسایی شده شامل؛ بستر و زمینه (مؤلفه‌های رسالت و مأموریت، فرهنگ و زمینه، قوانین و مقررات و ساختار)، برنامه‌ریزی (مؤلفه‌های شناخت مخاطب ونیازها و انتظارات، تدوین اهداف، تدوین برنامه، طرح درس، تدارک محیط آموزشی و تجهیزات وتعیین وظایف استاد)، اجرا (مؤلفه‌های تعیین نقطه شروع تدریس، روش‌های تدریس، رهبری و مدیریت کلاس، پیاده سازی) و ارزیابی و بهبود (مؤلفه‌های ارزیابی از یادگیری دانشجویان، ارزیابی دانشجویان از استاد، ارزیابی همکاران و متخصصین از استاد، ارزیابی برنامه و اجرای آن توسط استاد، بازخورد و بهره‌گیری از آن و برنامه بهبود) بودند. نتایج آزمون تی نشان داد ؛ الگوی مورد نظر از اعتبار کافی و مناسب برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


1- ذاکر صالحی، غلامرضا (1383). دانشگاه های آینده بررسی ابعاد تحول در آموزش عالی. مجموعه مقالات همایش آموزش عالی و توسعه پایدار، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی
2- جباری، لطفعلی (1393). طراحی الگوی ممیزی فرایندهای آموزشی و پژوهشی در دانشگاه شاهد، پایان نامه دکتری تخصصی دانشگاه تهران دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی. گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی
3- معروفی، یحیی(1386). تبیین عوامل موثر بر کیفیت آموزش در دانشگاه‌ها و طراحی الگوی مناسب برای ارزشیابی آن. پایان نامه دکتری تخصصی در رشته علوم تربیتی -برنامه ریزی درسی؛ دانشگاه تربیت معلم - تهران، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی 
4- زمانی پور، اسدا...(1387) ترویج کشاورزی در فرایند توسعه. موسسه انتشارات دانشگاه فردوسی. ص 412
 5- فراستخواه، مقصود(1385). تدوین و ارائه الگویی برای ارزیابی کیفیت و اعتبار بخشی آموزش عالی ایران بر اساس تجارت جهانی و ایرانی. پایان نامه دکتری تخصصی در رشته برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی؛ دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی
6- معصومی فرد، مرجان (1392). ارزیابی کیفیت و تعالی کیفی در دانشگاه های مجازی. پایان نامه دکتری تخصصی در رشته برنامه‌ریزی آموزش از راه دور؛ دانشگاه پیام نور مرکز، دانشکده علوم تربیتی 
 7- خوران، عبدالله (1391). بررسی رابطه بین کار بست مؤلفه های مدیریت کیفیت فراگیر و بهبود کیفیت آموزشی در دانشگاه پیام نور استان تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته مدیریت آموزشی دانشگاه پیام نور دانشکده علوم انسانی - مرکز تهران جنوب
8- محمدی، رضا(1383). راهنمای عملی ارزیابی درونی در نظام آموزش عالی ایران، تجارب ملی و بین‌المللی، انتشارات سازمان سنجش آموزش کشور
9- رحمانی، رمضان؛ فتحی واجارگاه، کوروش (1387). ارزشیابی کیفیت در آموزش عالی، مجله راهبردهای آموزش مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاه بقیه ا... (عج) سال اول، شماره 1 صص 39-28
10- Trow, M. (1994), Academic Reviews and the Culture of Excellence. Unpublished seminar paper for the Office of Chancellor of Swedish Universities, Stockholm US and international universities. Total Quality Management, 15(4), 423-438.
11- Csizmadia, tibor (2006): Quality management in Hungarian Higher Education: Organization Responses to Govermental Policy. Enschede: CHEPS
12- Becket، N.، & Brookes، M. (2006). Evaluating Quality Management in University Departments. Quality Assurance in Education، 14(2) ، 123 – 142.
13- قورچیان، نادر قلی(1373)، تحلیلی بر مکعب کیفیت در نظام آموزش عالی، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره 3 و 4؛ صص20-13
14- Harvey, L., & Green, D. (1993). Defining Quality. Assessment and Evaluation in Higher Education, 18, 9-34.
15- فتحی‌واجارگاه، کوروش و محمدهادی، فریبرز(1392). مبانی مدیریت کیفیت در آموزش و بهسازی منابع انسانی، انتشارات آییژ
16- حسینی، معصومه(1392). طراحی الگوی تضمین کیفیت آموزش تربیت بدنی در نظام آموزش از راه دور. پایان نامه دکتری تخصصی در رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی. مدیریت ورزشی. دانشگاه پیام نور مرکز، دانشکده علوم انسانی و تربیت بدنی
17- عطافر، علی و صالح نیا، منیره (1386). بهبود سازمانی مفاهیم، اهداف و چالش‌های پیاده سازی،  ارائه شده درهفته پژوهشدانشگاه اصفهان سال 1386 قابل دستیابی در: https://skhiec.blogsky.com/1388/06/09/
18- ترک زاده، جعفر صبای ان، زهرا و یمنی، محمد(1388). بررسی تحلیلی تجارب موفق توسعه سازمانی برخی دانشگاه‌های خارج از کشور، فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران، شماره 3. صص 113-89
19- شاه رضایی، سید رسول (1389) بررسی وضعیت ارزیابی در آموزش عالی کشور به منظور ارائه چارچوب ادراکی، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی. آموزش عالی، شماره 56؛ صص 60-41
20- قلی فر، احسان، حجازی، یوسف، حسینی محمود(1389) تحلیل عاملی تأییدی مؤلفه های لازم برای ارتقای توانمندی اعضای هیأت علمی دانشکده های کشاورزی ایران. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره 57 صص 141-125
21- وثوقی فرد، رقیه(1393). نیازسنجی آموزشی اعضای هیئت علمی جدیدالورود دانشگاه مازندران. پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی آموزشی؛ دانشکده علوم انسانی دانشگاه مازندران
22- حیدری، سریه(1387). بررسی عوامل مرتبط با توانمندسازی اعضای هیات علمی دانشگاه تربیت معلم تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی
23- عبدالهی، حسین(1392) تحلیل سازوکار ارزشیابی عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی: مطالعه موردی دانشگاه علامه طباطبائی. فصلنامه مطالعات اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی سال سوم شماره 3 پاییز 1392 صص 126-101
24- خدیوی، اسدالله؛ الهوردی خان وزیری، آیدا(1394). طراحی و تدوین الگویی برای ارزشیابی اثربخشی و عملکرد اعضای هیئت علمی دانشگاه های آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی. مدیریت بهره‌وری. سال نهم شماره 34 پاییز 1394 صص 174-161
25- فطرت، محمدعلی، خراسانی، اباصلت؛ ابوالقاسمی، محمود و قهرمانی، محمد(1394). طراحی مدل مدیریت عملکرد اعضای هیئت علمی دانشگاه کابل. فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران. سال هفتم شماره چهارم ؛ صص 348-311
26- بریمانی، ابوالقاسم؛ صالحی، محمد و صادقی، محمد رضا (1390). بررسی عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت آموزش عالی در دوره تحصیلات تکمیلی از دیدگاه دانشجویان .پژوهشنامه تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد .شماره بیست و ششم. صص 50-29
27- Swedish National Agency for Higher Education (2008), E-Learning quality aspects and criteria for evaluation of e-learning in higher education (Publication No: 2008:11R). Retrieved from http://www.eadtu.nl/e-excellence label/files/0811R.pdf
28- Abdous, M. (2009). E-Learning Quality Assurance: A Process-Oriented Lifecycle Model.  Quality Assu0072ance in Education 17(3) · January 2009
29- فراستخواه، مقصود(1388). دانشگاه ایرانی و مسئله کیفیت تهران، نشر آگاه
30- سیادت، سید علی؛ جمشیدیان، عبدالرسول(1385). ارزیابی درونی، اسـتراتژی مقابلـه بـا چالش‌های آموزش عالی در هزاره سوم، مجله پژوهش‌های تربیتی و روان‌شناختی، سال دوم، شماره اول؛ صص23-1
31- Richardson, K. (1998), The Quantifiable feedback: Can it really measure? Quality assurance in education. Vol. 6. No. 4. pp 212-219
32- رجب بیگی، مجتبی؛ سلیمی، محمدحسین(1374). مدیریت کیفیت فراگیر، TQM تهران: مرکـز اطـلاع رسانی وزارت جهاد سازندگی، مرکز نشر دانشگاه صنعتی امیرکبیر .پلی تکنیک تهران
33- بازرگان، عباس(1384). ارزیابی در آموزش عالی، مفاهیم، تعاریف، نظریه‌ها و الگوها، ارائه شـده در میزگرد تخصصی ارزیابی در آموزش عالی، تهران، موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی
34- Vidovich, L & Porter, P. (1999), Quality policy in Australian higher education of the 1990s: University perspectives. Education policy. Vol. 14. No. 6. pp 567-586
35- Woodhouse, D. (2006), Quality as fitness for purpose. A presentation to Asia-Pacific quality Network (APQN)
36- Ivancevich, J. M. (2001), Human resource management. Eight editions, MC Grawhill Companie
37- مهدیون، روح الله، قهرمانی، محمد؛ فراستخواه، مقصود؛ ابوالقاسمی،محمود(1390). کیفیت یادگیری در مراکز آموزش الکترونیکی دانشگاهی؛ مطالعه ای کیفی. نشریه تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، سال چهل و پنجم شماره 58؛ صص99-77
38- بازرگان، عباس (1387). ارزشیابی آموزش مفاهیم، الگوها و فرایند عملیاتی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها )سمت.
39- Lomas, L. (2002). Does the development of mass education necessarily mean the end of quality? Quality in higher education. Vol. 8. No. 1. Available at:http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13538320220127461?journalCode=cqhe20preview
40- زرین آبادی، حسن رضا (1383). ارزیابی درونی گروه مشاوره و راهنمایی تحـصیلی دانـشگاه تربیـت معلم، دانشگاه تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد
41- مختار زاده، خدیجـه (1390). طراحـی الگـویی جهـت ارزیـابی درونـی و برونـی - درون دانـشگاهی گروه‌های آموزشی دانشگاه هرات)مورد دانشگاه اقتصاد(، دانشگاه الزهرا، پایان نامه کارشناسی ارشـد رشته مدیریت آموزشی
42- Bou-Llusar, J. & Escrig-Tena, A. & Roca-Puig, V. (2009), Beltrán-Martín, I.: An empirical assessment of the EFQM, Excellence Model: evaluation as a TQM framework relative to the MBNQA Model. Int. J. Qual. Reliab. Manag. 27, 1–22
43- EUA – European University Association (2006). Quality Culture in European Universities: A bottomup approach. Report on the three rounds of the Quality Culture project 20022006. Brussels.
44- Harvey, L. and Stensaker, B. (2008), Quality culture: understandings, boundaries and linkages. European Journal of Education, 43(4): 427–42.
45- یمنی، محمد(1380). تحلیلی از مفهوم کیفیت در آموزش و پـرورش عمـومی ایـران، پژوهش‌های علوم انسانی
46- Scott, J. C. (2006). The mission of the university: Medival postmodern transformation. The Journal of Higher Education, 77 (1), 1­ 36.
47- پرداختچی، محمدحسن(1381). چالش‌های مدیریت در آموزش عالی، میزگرد چالش‌های آموزش عالی در ایران، تهران، دانشگاه شهید بهشتی
48- UNESCO. (1996). World science report. UNESCO publication
49- نیلی، محمدرضا (1388). برنامه درسی پاسخگو در آموزش عالی(مطالعـه مـوردی دانـشگاه اصـفهان)، پایـان نامـه دکتری برنامه ریزی درسی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان
50- West Virginia University: https://www.wvstateu.edu/
51- فرمان، باربارا (1383). فلسفه‌های آموزش عالی. ترجمه حمیدرضا آراسته، مندرج در دایره‌المعارف آموزش عالی: نادر قلی قورچیان و همکاران ( ویراستاران). تهران. بنیاد دانشنامه فارسی.
52- شریفیان، فریدون؛ نصر، احمد رضا و عابدی، لطفعلی (۱۳۸۴). تبیین نشانگرهای تدریس اثر بخش در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و میزان تحقق آ ن در دانشگاه اصفهان. فصلنامه پـژوهش و برنامه‌ریزی در آمـوزش عالی، شماره ۳۷؛ صص52-25
53- احمدی، سید علی اکبر؛ قلیچ لی، بهروز (1384). طراحی مدل مدیریت کیفیت خدمات آموزشی در دانشگاه پیام نور. پیک نور شماره 11 -صص 79 تا 100.
54- معروفی، یحیی، کیامنش، علیرضا، مهرمحمدی، محمود، علی عسکری، علی(1386). ارزشیابی کیفیت تدریس در آموزش عالی: بررسی برخی دیدگاه‌ها. فصلنامه مطالعات برنامه درسی سال اول شماره 5 تابستان 1386صص112-81
55- محمد زاده سعید، حجازی یوسف، بازرگان عباس (1386). الگویی برای تضمین کیفیت در نظام آموزش عالی ایران : دیدگاه اعضای هیئت علمی‌ کشاورزی و منابع طبیعی. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. ۱۳ (۳) صص107-85
56- جعفری کاکلکی، معصومه (1389). بررسی مقیاس‌های میزان کاربرد عامل‌های تأثیرگذار بر کیفیت تدریس اعضای هیئت علمی دانشگاه های اصفهان و شهرکرد سال تحصیلی89-88. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی آموزشی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی گروه علوم تربیتی دانشگاه اصفهان
57- میرزایی، اردوان (1391). طراحی مدل سنجش کیفیت نظام آموزش از دور در ایران. پایان نامه دکتری تخصصی در رشته علوم تربیتی - برنامه‌ریزی آموزش از راه دور؛ دانشگاه پیام نور مرکز، دانشکده علوم تربیتی 
58- محمدی رضا، عارفی محبوبه، بازرگان عباس، اسحاقی فاخته (1393). طراحی الگوی مطلوب ممیز کیفیت آموزش عالی ایران. مطالعات اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی: بهار 1393، دوره 4، شماره 5 صص18-1
59- شمس مورکانی، غلامرضا؛ فتح آبادی، جلیل و زنگنه، فاطمه (1393). طراحی الگوی ارزیابی عملکرد اعضای هیات علمی. اولین کنفرانس ملی ارزیابی کیفیت در نظام‌های دانشگاهی. تهران. دانشگاه شریف. شماره مقاله- 1152
60- عباسپور، عباس؛ محمد مجتبی زاده؛ حسن ملکی و مقصود فراستخواه، (۱۳۹۴)، طراحی الگوی اعتبارسنجی و تضمین کیفیت برای نظام آموزش عالی ایران به شیوه‌ی نظریه‌ی زمینه ای، فصلنامه پژوهش‌های رهبری و مدیریت آموزشی، شماره 4، صص53-21
61- مجتبی زاده محمد، عباس پور عباس، ملکی حسن، فراست خواه مقصود، رحیمیان حمید. طراحی و اعتبار یابی مقیاسی برای سنجش کیفیت دانشگاه های کشور. دو ماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی. (۱۳۹۵)؛ ۹ (۱) صص62-42
62- ابیلی، خدایار؛ جباری، لطفعلی (1395). طراحی الگوی ممیزی فرایندهای آموزشی و پژوهشی. دو فصلنامه علمی – پژوهشی. پژوهش‌های آموزش و یادگیری دوره 31، شماره 2، پیاپی22
63- زمانی اصغر(1396). شناسایی، تحلیل و اولویت بندی عوامل موثر بر کیفیت آموزش در آموزش عالی. فصلنامه نوآوری و ارزش آفرینی: ۱؛ ۶ (۱۱) صص۲۳-۳۶
64- خدیوی، اسداله؛ سیدکلان، سیدمحمد؛ حسن‌پور، توفیق؛ احمدی، حسن؛ تره‌باری، حافظ(1397). بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش و تدریس در دانشگاه فرهنگیان (مطالعه موردی: پردیس‌های استان اردبیل). آموزش و ارزشیابی؛ شماره 42  صص 186-161
65- مجتبی زاده ، محمد؛ عباس پور، عباس؛ ملکی، حسن، فراستخواه، مقصود (1397). الگوی اعتبارسنجی و تضمین کیفیت نظام آموزش عالی ایران از دیدگاه خبرگان. پژوهش در نظام‌های آموزشی دوره 12، شماره 42، پاییز 1397،
66- Sitalakshmi Venkatraman, (2007) "A framework for implementing TQM in higher education programs", Quality Assurance in Education, Vol. 15 Issue: 1, pp.92-112, https://doi.org/10.1108/09684880710723052
67- Rezeanu, O.M. (2011). The implementation of quality management in higher education. Procedia Social and Behavioral Sciences 15 (2011) 1046–1050.
68- Hall, M.R. (2015). ). Quality in Higher Education: Perspectives from Front-Line Faculty in the United States. (Doctoral dissertation). Retrieved from: https://vtechworks.lib.vt.edu/bitstream/handle/10919/73292/Hall_M_D_2015.pdf?sequence=1
69- Eryılmaza, E.E., Karaa, E., Aydoğana, E., Bektaş, O., Erdur, D.A. (2016). Quality Management in the Turkish Higher Education Institutions: Preliminary Findings. 5th International Conference on Leadership, Technology, Innovation and Business Management. Procedia - Social and Behavioral Sciences 229 (2016) 60 – 69
70- Rusu, C. (2016). From Quality Management to Managing Quality. SIM 2015 / 13th International Symposium in Management. Procedia - Social and Behavioral Sciences 221 (2016) 287 – 293
71- جمشیدی کوهساری، محبوبه(1388). بررسی الزامات استقرار نظام مدیریت کیفیت در حوزه پژوهشی دانشگاه اصفهان پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی گروه علوم تربیتی دانشگاه اصفهان
72- ذوالفقار، محسن؛ مهر محمدی، محمود (1383). ارزیابی دانشجویان از کیفیت تدریس اعضای هیات علمی رشته‌های علوم انسانی دانشگاه های شهر تهران، پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 1 (6)؛ صص 28-17.