تحلیل کیفی کتاب های درسی هدیه های آسمان دوره ابتدایی بر مبنای مؤلفه های اخلاق الهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مطالعات برنامه درسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد تربیت اخلاقی مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت، قم، ایران.

چکیده

مقدمه: تخلق به مسئولیت‌های اخلاقی نسبت به خدا در دوره کودکی که دارای قلبی پاک هستند همواره دغدغه تعلیمات دینی نظام آموزش‌ و پرورش رسمی کشور بوده و برای این کار برنامه درسی خاصی تدارک دیده شده که خروجی آن در قالب کتاب درسی مورد استفاده دانش آموزان و معلمان قرار می‌گیرد. با نظر به این امر، پژوهش حاضر با هدف تحلیل کیفی کتاب­های درسی هدیه­ های آسمان دوره ابتدایی بر مبنای مؤلفه ­های اخلاق الهی انجام شد.
روش: روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی جهت ­دار و نمونه آن کتاب­های درسی هدیه‌های آسمان دوره ابتدایی در سال تحصیلی 99-1398 بود که از طریق سرشماری انتخاب شدند. جهت بررسی کتاب­ های مذکور از چک‌لیست محقق ساخته استفاده شد که روایی آن بر اساس نظرات ده نفر از متخصصان و کارشناسان تربیت اخلاقی حوزوی و دانشگاهی به دست آمد. چک‌لیست موردنظر، اخلاق الهی را در سی‌وسه مؤلفه­ ترسیم کرد که محققان آن­ها را ذیل سطوح شناختی، عاطفی و عملکردی تقسیم نمودند.
نتایج: کتاب‌های درسی هدیه­ های آسمان دوره ابتدایی در حد مطلوبی به سطوح و مؤلفه­ های اخلاق الهی پرداخته­اند اما دچار فقر تکنیکی انتخاب و سازمان‌دهی محتوا همچون "فقدان هماهنگی افقی و عمودی بین درسی و بین کتابی، همپوشانی و تکرار مفاهیم اخلاقی، کم‌توجهی به عنصر عقلانیت، دارا بودن رنگ و بوی دخترانه و نادید گرفتن ویژگی ­های شناختی، تحولی و جنسیتی پسران، بیان ناسازوار عذاب­های گناه برای اهل جهنم، ماندن در فضای روستایی و طبیعت‌گرایانه" هستند.
بحث و نتیجه گیری: وجود نقاط ضعف مطرح شده می­تواند آثاری مانند "بدفهمی، دل‌زدگی، نا مأنوسی، ناامیدی به درگاه الهی و ظاهرسازی و عدم درونی شدن ارزش­ های اخلاقی" را برای دانش­ آموزان و "زمان‌بر بودن طراحی و اجرای تدریس" و دیگر مشکلات یاددهی را برای معلمان در پی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


1- امینیان، مختار. مبانی اخلاق اسلامی. قم: بوستان کتاب، 1385.
2- فتحعلی خانی، محمد. آموزه‌های بنیادین علم اخلاق. جلد دوم. قم: المصطفی، 1389.
3- اسلامی، راضیه. «نحوه ارتباط انسان با خدا از منظر اخلاق اسلامی و عرفان اسلامی». پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، 1393.
4- مجلسی، محمدباقر. بحارالانوار. تهران: وزارت ارشاد، 1360؛ (1): 244.
5- حسینی، حسن، کلمه الله. ترجمه ذکر الله احمدی. تهران: اندیشه مولانا، 1390.
6- تحریری، محمدباقر. انسان و گستره حقوق بندگی: شرح رساله حقوق امام سجاد(ع). قم: بوستان کتاب، 1398.
7- پناهیان، علیرضا. نگاهی به رابطه عبد و مولا. تهران: بیان معنوی، 1394.
8- طاهرزاده، اصغر. معنی بندگی حقیقی. اصفهان: گروه فرهنگی میزان، 1398.
9- نجفی، حسن. «طراحی و اعتباریابی الگوی برنامه درسی هویت دینی مبتنی بر تفسیر المیزان در دوره اول متوسطه». دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبائی(ره)، 1400.
10- فرمهینی فراهانی، محسن؛ میرزامحمدی، محمدحسن؛ امیرسالاری، علی. بررسی تربیت اخلاقی از منظر امام صادق(ع) (مبانی، اصول،‌ روش‌های تربیتی). پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 1388؛ 16(39): 79-65.
11- جوادی آملی، عبدالله. حیات حقیقی انسان در قرآن. قم: اسراء، 1394.
12- اخوی، ابراهیم. خدا در زندگی کودکان. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1390.
13- حیدری ابهری، غلامرضا. خداشناسی قرآنی کودکان. قم: جمال، 1398.
14- نجفی، حسن. تربیت اخلاقی در دوره کودکی. قم: پژوهشکده باقرالعلوم(ع)، 1401.
15- شریعتی، محمدجواد. «آموزش اخلاق به کودکان 6 تا 12 ساله با تأکید بر منابع اسلامی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه المصطفی(ص)، 1396.
16- مبانی نظری تحول بنیادین آموزش‌وپرورش. تهران: شورای عالی آموزش‌وپرورش، 1390.
17- شورای عالی آموزش‌وپرورش. اهداف دوره­های تحصیلی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران. تهران: وزارت آموزش‌وپرورش، 1397.
18- برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران. تهران: شورای عالی آموزش و پروش، 1391.
19- احمدی، پروین، سبحانی­نژاد، مهدی؛ امیری، مهدی. سازمان‌دهی میان‌رشته‌ای برنامه درسی با تأکید بر اثربخش سازی محتوای دروس. پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 1394؛ 22(6): 122-97.
20- آیه دهم سوره مبارکه ملک.
21- تمیمی آمدی، عبدالواحد. شرح غررالحکم و دررالکلم. تهران: دانشگاه تهران، 1384: 446.
22- Lokhvytaka, L. Developing a New Psychology of Moral Education for Pre-school Children. Journal of Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 2017; 12(1): 49-66.
23- مصباح یزدی، محمدتقی. معرفت حسینی، جلسه هفتم: رابطه بین محبت و معرفت. قم: حسینه مجازی مصباح الهدی، 1399. https://www.hawzahnews.com/news/916444
24- آزادمنش، سعید؛ سجادیه، نرگس؛ باقری، خسرو. تبیین اهداف و ملاحظات تربیت اخلاقی کودک با نظر به مفهوم عاملیت انسان در اندیشه اسلامی. تربیت اسلامی، 1395؛ 11(2): 25-1.
25- عابدینی بلترک، میمنت. بررسی جایگاه تربیت اخلاقی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی؛ مطالعه‌ای از نوع تحلیل محتوا. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 1399؛ 28(3): 187-171.
26- اختری، طاهره. بررسـی نگـرش دانـش‌آمـوزان دبیرستان‌های شهر تهران به درس عربی و عوامل مرتبط با آن. پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 1385؛ 13(18): 56-45.
27- نیکونظر، ابوالفضل. «تحلیل محتوای کتاب هدیه­های آسمان دوره ابتدایی بر اساس مؤلفه­های عاطفه دینی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده الهیات و معارف اسلامی. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1399.